BBC

Иран лансираше беспилотни летала и проектили кон Израел откако вети одмазда за смртоносниот напад врз неговиот конзулат во сирискиот главен град Дамаск. Израел не соопшти дека го извршил нападот на конзулатот, но се верува дека стои зад него. Тоа е првпат Иран директно да го нападне Израел.

Претходно Израел и Иран беа вклучени во долгогодишна војна во сенка - напаѓајќи се без да ја признаат одговорноста. Тие напади значително се засилија за време на актуелната војна во Газа, предизвикана од нападот на палестинската група Хамас врз блиските израелски заедници минатиот октомври.

Зошто Израел и Иран се непријатели?

Двете земји беа сојузници до исламската револуција во Иран во 1979 година, која донесе режим кој го користеше спротивставениот Израел како клучен дел од својата идеологија.Иран не го признава правото на Израел да постои.

Врховниот лидер на земјата, ајатолахот Али Хамнеи, претходно го нарече Израел „канцероген тумор“ кој „несомнено ќе биде откорнат и уништен“.

Израел верува дека Иран претставува егзистенцијална закана како што е потврдено од реториката на Техеран, неговото зголемување на прокси сили заколнати на уништување на Израел, неговото финансирање и вооружување на палестинските групи вклучувајќи го Хамас и либанската шиитска милитантна група Хезболах, и она што тој верува дека е Иран во тајна потрага по нуклеарно оружје, иако Иран негира дека сака да изгради нуклеарна бомба.

Иран сакаше да возврати по нападот на конзулатот

Иран вели дека бомбардирањето на Израел во саботата навечер е одговор на воздушниот напад на 1 април врз зградата на иранскиот конзулат во сирискиот главен град Дамаск, во кој загинаа високи ирански команданти.

Иран го обвинува Израел за воздушниот напад, кој го смета за кршење на неговиот суверенитет. Израел не објави дека го извршил, но се претпоставува дека го сторил тоа.

Убиени се 13 лица, меѓу кои и бриганскиот генерал Мохамад Реза Захеди - висок командант во силите Кудс, прекуокеанскиот огранок на елитната иранска Републиканска гарда. Тој беше клучна фигура во иранската операција за вооружување на либанската шиитска вооружена група Хезболах. Нападот на конзулатот го следи моделот на воздушни напади врз ирански цели кои нашироко му се припишуваат на Израел. Неколку високи команданти на ИРГЦ беа убиени во воздушни напади во Сирија во последните месеци. ИРГЦ испраќа оружје и опрема, вклучително и ракети со висока прецизност, преку Сирија до Хезболах. Израел се обидува да ги запре овие испораки, како и да го спречи Иран да го зајакне своето воено присуство во Сирија.

Кои се сојузниците на Иран?

Иран изгради мрежа на сојузници и прокси сили на Блискиот Исток за кои вели дека се дел од „оската на отпорот“ што ги предизвикува американските и израелските интереси во регионот. Ги поддржува во различен степен.

Сирија е најважниот сојузник на Иран. Иран, заедно со Русија и помогнаа на сириската влада на Башар ал Асад да ја преживее децениската граѓанска војна во земјата.

Хезболах во Либан е најмоќната од вооружените групи што Иран ги поддржува. Речиси секојдневно тргуваше прекугранични оган со Израел откако избувна војната меѓу Израел и Хамас. Десетици илјади цивили од двете страни на границата беа принудени да ги напуштат своите домови. Иран поддржува неколку шиитски милиции во Ирак кои со ракетен оган ги нападнаа американските бази во Ирак, Сирија и Јордан. САД возвратија откако тројца нивни војници беа убиени во воена станица во Јордан.

Во Јемен, Иран му дава поддршка на движењето Хути, кое ги контролира најнаселените области во земјата. За да покажат поддршка за Хамас во Газа, Хутите истрелаа проектили и беспилотни летала кон Израел и исто така напаѓаа трговски бродови во близина на неговите брегови, уништувајќи најмалку еден брод. САД и Обединетото Кралство погодија цели на Хутите како одговор.

Иран, исто така, обезбедува оружје и обука за палестинските вооружени групи, вклучително и Хамас, кој го нападна Израел на 7 октомври минатата година, предизвикувајќи ја актуелната војна во Газа и конфронтациите што ги предизвика Иран, неговите полномошници и сојузниците на Израел на поширокиот Блиски Исток. Сепак, Иран негира каква било улога во самиот напад на 7 октомври.

Како се споредуваат воените капацитети на Иран и Израел?

Иран е многу поголем од Израел географски и има население од скоро 90 милиони, речиси десет пати поголемо од Израел - но тоа не значи поголема воена моќ. Иран инвестираше многу во ракети и беспилотни летала. Таа има огромен сопствен арсенал, но исто така обезбедува значителни количини на своите полномошници - Хутите во Јемен и Хезболах во Либан. Она што му недостига се модерни системи за противвоздушна одбрана и борбени авиони. Се верува дека Русија соработува со Иран за да ги подобри оние во замена за воената поддршка што Техеран и ја даде на Москва во војната со Украина - Иран обезбеди нападни беспилотни летала Шахед и Русија, наводно, сега сака да ги произведе самата.

Спротивно на тоа, Израел има една од најнапредните воздушни сили во светот. Според извештајот за воената рамнотежа на IISS, Израел има најмалку 14 ескадрили на авиони - вклучувајќи F-15, F-16 и најновиот стелт-млаз Ф-35. Израел, исто така, има искуство со изведување напади длабоко во непријателска територија.

Дали Иран и Израел имаат нуклеарно оружје?

Се претпоставува дека Израел има сопствено нуклеарно оружје, но одржува официјална политика на намерна двосмисленост. Иран нема нуклеарно оружје и исто така негира дека се обидува да ја искористи својата цивилна нуклеарна програма за да стане нуклеарна вооружена држава. Минатата година глобалниот нуклеарен чувар откри ураниумски честички збогатени до 83,7% чистота - многу блиску до степенот на оружје - во иранскиот подземен Фордо сајт. Иран рече дека можеби се случиле „ненамерни флуктуации“ во нивото на збогатување.

Иран отворено збогатува ураниум до 60% чистота повеќе од две години, прекршувајќи го нуклеарниот договор со светските сили од 2015 година.

Сепак, тој договор беше блиску до пропаст откако американскиот претседател Доналд Трамп еднострано се повлече и ги врати осакатувачките санкции кон Иран во 2018 година. Израел на прво место се спротивстави на нуклеарниот договор. 
Каква порака испраќа Иран преку својот напад?

„Блокиравме. Пресретнавме. Заедно ќе победиме“, вака ги оцени работите израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху. Но, Том Флечер, советник за надворешна политика на неколку премиери на ОК и поранешен амбасадор на ОК во Либан, рече дека иранското салво е „застрашувачки сигнал за способноста и досегот на Иран“.

Раководствата и во Иран и во Израел беа „под притисок дома, соочени со меѓународна критика и очигледно се подготвени да си играат со оган“, предупреди тој.

Но, тој за Би-Би-Си изјави дека се чини дека нападот без преседан на Иран бил внимателно калибриран. „Иран ги спроведе тие напади однапред, што го олесни нивното одвраќање“, рече тој, споредувајќи го со размена на оган што ги виде додека беше амбасадор во Либан, каде што „намерата е да се покаже способноста, но не мора да ескалира“.

Тој, исто така, рече дека е „позитивно“ што Иран избра да одговори директно наместо преку Хезболах. Некои Израелци ја повикаа војската да ја прошири својата конфронтација со либанската вооружена група за да ја потисне од границата.

Санам Вакил од тинк-тенкот Чатам Хаус рече дека нападот бил успешен од гледна точка на Иран и дека Техеран „нарече блеф на Израел“.

„Ова е првпат Иран директно да го прекрши и прекрши суверенитетот на Израел“, изјави таа за Би-Би-Си.

„Нападите секако беа калибрирани, насочени кон воени инсталации со цел да не се нанесе преголема штета или да се повреди некого.