18 март 2024 

АФП (преку БТА)

Владимир Путин вчера постигна убедлива победа на претседателските избори во Русија, на кои немаше вистинска конкуренција и доби нов шестгодишен мандат на чело на државата. Ако го заврши до крај, ќе го помине Јосиф Сталин и ќе стане руски лидер со најдолго владеење во последните 200 години.

Еве ја хронологијата на некои клучни настани од владеењето на актуелниот шеф на Кремљ.

Наследник на Елцин (1999)

Во август 1999 година, првиот пост-советски претседател на Русија, Борис Елцин, назначи малку познат поранешен шеф на Федералната служба за безбедност (поранешна КГБ) за премиер. Помалку од пет месеци подоцна, страдајќи од алкохолизам и болест, Елцин поднесе оставка. Путин го наследи прво како вршител на должноста претседател, а потоа и како лидер по гласањето во март 2000 година.

Потонувањето на Курск (2000)

Во август 2000 година, неколку месеци откако дојде на власт, нуклеарната подморница Курск потона во Арктичкиот Океан. Торпедо на пловилото, од некоја причина детонираше и предизвикува експлозија што го раскина трупот на подморницата и ја испрати на дното на океанот заедно со целиот екипаж. Додека 118-те луѓе на подморницата беа заробени, Путин не го прекина одморот во неговата летна резиденција во Сочи и излезе цели четири дена подоцна со уверување дека ситуацијата е под контрола. Кога руските власти конечно се сретнаа со семејствата на жртвите, мајката на еден од морнарите луто вресна и ѝ беше инјектиран анестетик. Жената падна на земја пред телевизиските камери, а снимката го обиколи светот, потсетува АФП.

Русија првично ги одби понудите за меѓународна помош. Според Кетрин Белтон, поранешна дописничка од Москва за Фајненшл тајмс и авторка на книгата „Луѓето на Путин“, рускиот претседател се плашел да открие тајни за состојбата на неговата нуклеарна флота и затоа не сакал другите земји да помогнат во потрагата по бродот. 

Кога Москва конечно ја прифати странската помош, веќе беше доцна - морнарите беа мртви. Имиџот на Путин беше извалкан, забележува АФП.

Заложничката криза во театарот Дубровка (2002)

Вечерта на 23 октомври 2002 година, најмалку четириесет вооружени чеченски борци упаднаа во театарскиот центар Дубровка во предградие на Москва, пукајќи со митралези во воздух додека популарниот нов руски мјузикл, Норд Ост, се играше на сцената пред речиси деветстотини луѓе.публика. Чеченците ја опколиле целата зграда со мрежа од експлозиви, а некои од киднаперите - жени познати како „црни вдовици“ - носеа појаси со експлозив и се сместиле меѓу преплашената публика во салата, која беше отсечена од напаѓачите.

Заложничката драма продолжи и во наредните три дена. Чеченските борци бараа прекин на руската војна во Чеченија, која трае по бомбашките напади на станови во Москва во 1999 година, за кои Белтон вели дека го катализирале доаѓањето на Путин на власт во тоа време.

Руските безбедносни служби конечно стапија во акција непосредно пред зори на 26 октомври. За да се спречат киднаперите да го активираат експлозивот, преку вентилациониот систем на театарот бил пуштен гас во салата. Потоа, заедно со киднаперите, загинаа и многу од заложниците. Службите за итни случаи се покажаа неподготвени да им помогнат на оние кои успеаја да излезат, бидејќи повеќето амбулантни возила беа опремени за лекување на трауматски рани, а не за последици од гас, објави руски Комерсант. До крајот на следниот ден, бројот на загинатите меѓу заложниците достигна најмалку 115, со само двајца убиени од огнено оружје, објави американскиот „Вашингтон пост“, еден ден по завршувањето на заложничката криза.

Масакр во училиште во Беслан (2004)

На првиот училишен ден на 1 септември 2004 година, група вооружени Чеченци нападнаа училиште во градот Беслан во рускиот дел на Кавказ. Повеќе од 1.000 луѓе беа држени како заложници 50 часа во неподносливи услови. Написот на „Москва тајмс“ цитиран во книгата на Белтон раскажува како децата ги молеле киднаперите да им дозволат да ја пијат урината и да ги јадат цвеќињата што им ги донеле на учителките.

Заложничката драма заврши со крвопролевање - 330 мртви, од кои 186 - деца. Многу од заложниците изгореа живи во пожарот во салата, кој беше предизвикан од две експлозии од непознато потекло, а други кои се обидоа да побегнат од училиштето беа застрелани во вкрстен оган меѓу специјалните сили и терористите кои ги користеа како жив штит, се вели во написот во Њујорк Тајмс, напишан една година по овие настани.

И покрај двата трагични инциденти, Путин, ангажиран од 1999 година во Втората чеченска војна, продолжува да се залага за остар пристап против сепаратистичките бунтовници и исламистите - непопустливост што ја поттикна неговата популарност, забележува АФП. И покрај тоа, рускиот претседател вели дека Беслан за него ќе остане „лична болка“ што ќе ја чувствува „до крајот на животот“.

Втор мандат и стегање на стисокот - Ходорковски, Политковска, Литвиненко (2004-2006)

Во 2004 година, Путин стапи во вториот претседателски мандат. 

Еден од првите знаци дека Путиновата Русија оди по патот на авторитаризмот беше кога најбогатиот човек во Русија, Михаил Ходорковски, беше соборен од функцијата извршен директор на нафтениот гигант Јукос и затворен во 2005 година под обвиненија, вклучително и даночни измами. Ова го пишува Гидеон Рахман, главен колумнист за надворешни работи на Фајненшл Тајмс, во својата книга „Доба на автократите“.

Во 2006 година, убиството на истражувачката новинарка Ана Политковска и фаталното труење на поранешниот руски шпион Александар Литвиненко во Лондон предизвикаа бес кај Западот. Четириесет и осумгодишната Политковска беше застрелана со два куршума во градите, еднаш во рамото и еднаш во главата додека се враќаше дома во својот дом во Москва сред бел ден на 7 октомври 2006 година, на роденденот на Путин. Новинарката на Новаја Газета создаде многу непријатели, вклучително и во Кремљ, пишувајќи остри написи во кои разоткри корупција во Русија и кршење на човековите права во регионот на Чеченија погоден од насилство. Литвиненко, кој стана британски државјанин и стана жесток критичар на Кремљ, почина еден месец подоцна откако испил чај отруен со полониум-210 - редок радиоактивен изотоп - во хотел во Лондон, потсетува Ројтерс. Кремљ негира дека има некаква врска со двата случаи.

Говорот на Минхенската безбедносна конференција (2007)

Откако Путин изненади со изјавата во 2005 година дека распадот на Советскиот Сојуз е „најголемата геополитичка катастрофа на векот“, две години подоцна тој го шокираше Западот со својот говор на Минхенската безбедносна конференција. Тоа е најистакнатиот форум на воената и надворешнополитичката елита на Западот, а во салата каде што зборуваше Путин, беа германската канцеларка Ангела Меркел, американскиот секретар за одбрана Роберт Гејтс и сенаторот Џон Мекејн, кој следната година стана кандидат на Републиканската партија за претседател на САД. Говорот кој Путин го одржа во 2007 година беше директен предизвик за Западот и израз на студен гнев, пишува Гидеон Рахман во својата книга. Тој ги обвини САД за „речиси незауздана прекумерна употреба на сила - воена сила - во меѓународните односи“ за „да го втурнат светот во бездната на конфликтот“. Рускиот претседател го предупреди Западот дека има намера да се бори против светскиот поредок предводен од САД.

Една година подоцна, во август 2008 година, додека вниманието на светот беше насочено кон Олимпијадата во Пекинг, Русија ја нападна Грузија со војници и воспостави целосна контрола врз отцепените региони Јужна Осетија и Абхазија, кои сочинуваат една петтина од територијата на земјата. Според голем број аналитичари, неодлучниот одговор на Западот на инвазијата на Грузија го натера Путин да нареди инвазија на Украина во февруари 2022 година.

Протести против враќањето на Путин на претседателската функција (2011-2012)

Кога ја достигна уставната граница од два последователни мандати во Кремљ, Путин му ја довери претседателската функција на Дмитриј Медведев и стана премиер, но во пракса остана политички лидер на земјата.

На 10 декември 2011 година, десетици илјади демонстранти носејќи плакати кои повикуваат на „Русија без Путин“ маршираа на најголемиот протест од падот на Советскиот Сојуз за да побараат крај на неговиот режим. Најнепосредна причина за демонстрациите беше масовната изборна измама, откриена на парламентарните избори една недела претходно. Но, зад извиците на гнев поради гласањето се криеше многу подлабоко незадоволство - луѓето се чувствуваа измамени од враќањето на Путин на власт, пишува Кетрин Белтон во својата книга.

Путин беше реизбран во март 2012 година и започна нов претседателски мандат, сега од шест години, согласно уставните измени што самиот ги воведе. Протестите на десетици илјади луѓе пред гласањето и во пресрет на неговата инаугурација доведоа до донесување закони кои ги заострија казните за неодобрени политички протести.

Интервенција во војната во Сирија и убиството на Борис Немцов (2015)

Русија почна да изведува воздушни напади во Сирија во 2015 година, за кои Путин рече дека се неопходни за уништување на терористичките групи. Овие акции му помагнаа на сирискиот претседател Башар ал Асад, долгогодишен сојузник на Путин, да остане на власт. Оваа воена интервенција, според аналитичарите, беше победа на рускиот претседател против Западот, кој во тоа време ги поддржуваше сириските бунтовници.

Истата година, Борис Немцов, истакната опозициска личност во Русија, беше застрелан на мост во близина на Кремљ. Асошиетед прес забележува дека Немцов пред неговата смрт работел на извештај за руските војници во источна Украина.

Анексијата на Крим (2014)

Почетокот на 2014 година донесе остри контрасти - во февруари, Зимските олимписки игри во Сочи, вредни 50 милијарди долари, ѝ дадоа на Русија имиџ на модерна суперсила. Меѓутоа, еден месец подоцна, Путин го анектираше полуостровот Крим од Украина како одговор на соборувањето на лидерот поддржан од Русија за време на револуцијата на Мајдан во Киев. Анексијата уследи по избувнувањето на војната во Донбас меѓу украинската армија и проруските сепаратисти, кои воспоставија контрола врз делови од регионите Доњецк и Луганск во источна Украина. Тогаш Западот за првпат воведе економски и финансиски санкции како одговор на руските акции.

Обидот за убиство на Сергеј Скрипал (2018)

Сергеј Скрипал, поранешен руски војник и двоен агент на британските разузнавачки служби, стана цел на обид за атентат во англискиот град Солсбери на 4 март 2018 година. Сергеј и неговата ќерка Јулија Скрипал беа отруени со нервниот агенс Новичок, развиен во Советскиот Сојуз. Двајцата минаа неколку недели во болница во критична состојба, но преживеаја. Британската влада ја обвини Русија за обид за атентат и најави низа казнени мерки против неа, вклучително и протерување на дипломати. Наодите на истрагата во Обединетото Кралство беа поддржани од 28 други земји, кои исто така протераа руски дипломати. Дотогаш, без преседан, вкупно 153 руски дипломати беа прогласени за персона нон грата до крајот на март. Русија ги негираше обвинувањата, и за возврат протера странски дипломати и ја обвини Британија за труењето.

Инвазијата на Украина (2022)

По осум години борби меѓу сепаратистите и украинските сили во Донбас, во февруари 2022 година Русија започна целосна инвазија на Украина и анектираше четири региони на земјата што претходно делумно ги окупираше. Путин ова го нарекува „специјална воена операција“ чија цел е да се запре, како што вели, „геноцид“ врз населението во Донбас што зборува руски. Украина го одби првичниот руски напредок од север и североисток кон главниот град Киев, а последователно украинските сили, потпомогнати од оружјето од Западот, започнаа контраофанзива на истокот и југот на земјата, но не успеаја да ги вратат овие територии. САД, ЕУ и нивните сојузници одговорија со низа санкции насочени кон руските индустрии и финансиски инструменти кои ја финансираат војната против Украина.

Бунтот на Пригожин (2023)

Шефот на приватната воена компанија „Вагнер“, Евгениј Пригожин, кој ги обвини руските власти дека им ускратуваат муниција и поддршка на неговите борци во Украина, започна бунт во кој неговите војници ја презедоа контролата врз воениот штаб во јужна Русија и тргнаа кон Москва. Бунтот заврши следниот ден кога, со посредство на Белорусија, Пригожин им нареди на своите трупи да го прекинат маршот кон Москва. Сепак, оваа епизода го поткопа имиџот и авторитетот на Путин, забележува АП. Пригожин почина точно два месеци подоцна во мистериозна авионска несреќа. Кремљ ја негира одговорноста за инцидентот. Многу од борците „Вагнер“ потоа беа интегрирани во руската армија или други структури.

Смртта на Навални (2024)

Опозицискиот лидер и антикорупционер Алексеј Навални го привлече меѓународното внимание поради неговите остри критики на руската влада и нејзиното раководство, особено на претседателот Владимир Путин.

Во август 2020 година, Навални колабираше за време на летот од сибирскиот град Томск до Москва. Авионот принудно слета во Омск, каде Навални беше хоспитализиран во состојба на кома. Навални на крајот беше пренесен во Германија на лекување во берлинската болница Шарите, каде полека се опорави од труењето. Последователните лекарски прегледи потврдија дека Навални бил отруен со Новичок.

Навални се врати во Русија во јануари 2021 година и беше уапсен на аеродромот. Тој почина оваа година во руска казнена колонија, отслужувајќи долга казна по обвиненија за кои неговите сојузници и Западот рекоа дека се политички мотивирани. Смртта на Навални предизвика бес и осуда кај лидерите низ светот, кои бараат темелна истрага за неговата смрт и одговорните да бидат изведени пред лицето на правдата. ссм/

фото: ЕПА