Необичната микронација на Северна Македонија
5 ноември 2022
(Би-би-си Травел)
И покрај тоа што има само 2.400 жители, Вевчани се обиде да прогласи независност од две различни земји во последните пет децении.
Беше Денот на независноста во Република Северна Македонија, балканска земја без излез на море, која ги дели границите со Грција, Албанија, Бугарија, Србија и Косово. По должината на северниот брег на Охридското Езеро, светложолти сончеви зраци на државните знамиња се вееја на ветрето што се симнуваше од планините Јабланица додека свиреа бендови, течеше ракија и се отвораа пива на прославата на независноста од Социјалистичка Федеративна Република Југославија во 1991 година.
Сосема случајно и ненамерно, моето патување се совпадна со овие годишни свечености. Наместо тоа, се упатив кон Вевчани, фасцинантно село со сопствена малку позната историја на независност.
Мојот автобус ја остави зад себе веселбата покрај езерото, и свртевме во подножјето на планинската западна граница со Албанија. Кога влеговме во селото, имаше малку знаци на забавна атмосфера. Пред зградата на локалната самоуправа се вееше знамето на Северна Македонија, но не беше единствено. До него се вееше знаме што не сум го видел досега.
„Тоа е знамето на Република Вевчани“, вели Александра Велкоска, поранешен туристички водич, која сега работи во општина Вевчани. „Ние денеска не ја славиме независноста. Вевчани има своја независност за славење“.
„Иако има само 2.400 жители, Вевчани во последните пет децении трипати се обиде да прогласи независност од две различни земји. Во 1987 година првпат се закани со отцепување од Југославија. Потоа, во 1991 година, селото се прогласи за независна република само 11 дена откако поранешната југословенска Република Македонија (како што беше претходно именувана Северна Македонија) самата прогласи независност за време на распадот на Југославија. И во 2002 година, слободарскиот дух на Република Вевчани беше оживеан од локалното население како шегобијна микронација со необичното настојување да привлече туристи и да се потсмева на политиката со веење „национално“ знаме, издавање пасоши и печатење валута.
Самостојните настојувања на Вевчани датираат со векови наназад. Иако се наоѓа на само 20 минути возење од Струга, најголемиот град на северниот брег на Охридското Езеро, изолираниот и непрооден терен на планините Јабланица им овозможува на вевчанци уште одамна да ја афирмираат својата автономија.
Вевчани номинално било дел од Македонската, Римската, Византиската и Отоманската империја пред да потпадне под јурисдикција на Кралството Србија, комунистичка Југославија и сега Северна Македонија. Но, откако ме сретна на автобуската станица, Велкоска ми објасни дека Вевчани никогаш не било вистински освоено.
„Во Вевчани сме многу традиционални“, рече Велкоска, додека ме водеше по еден рид до црквата Свети Никола. Оттука, погледнавме кон соседните села, каде што минарињата на околните планински падини го рефлектираа сонцето. „За време на османлиската ера, на пример, ја задржавме нашата култура и нашата православна религија, иако сите околни села се муслимански“.
Од крајот на 14 век до 1912 година, регионот беше под власт на Отоманската империја, чиј главен град беше во денешен Истанбул. Околу 33% од населението на Северна Македонија сега се идентификува како муслиманско, а отоманското наследство е особено силно во северо-западниот регион што граничи со Албанија и Косово (и двете земји со мнозинско муслиманско население). Вевчани е всушност православна христијанска енклава во област со мнозинско муслиманско население.
Црквата Свети Никола датира од 1824 година, а под рачно насликаните мурали и фрески внатре, Велкоска ме запозна со црковниот чувар Ламбе Шурбаноски, кој објасни како Вевчани имал значителни верски слободи под Отоманската империја.
Додека Велкоска ме водеше понатаму во селото, објасни како историјата на Вевчани на непокорност под османлиска власт инспирирала отпор за време на комунистичката ера што уследи по Втората светска војна, кога регионот стана дел од Социјалистичка Република Македонија, една од шесте републики во рамките на Југославија.
„За време на комунистичките времиња, владата се обидуваше да ги запре нашите традиции“, рече таа. „Тие не дозволуваа традиционални свадби или крштевки, но нашите мајки и баби сепак ги правеа овие работи во тајност“.
Локалните жители, исто така, го одржуваат уникатниот словенски дијалект што го нема никаде на друго место во земјата, и секој јануари, селото е домаќин на карневал стар 1.400 години кој привлекува илјадници посетители од целиот Балкан да ја видат веселбата на учесниците облечени во креативни костими и маски.
Во центарот на сите селски уникатни обичаи се Вевчанските извори, кои Велкоска ме одведе да ги видам.
„Изворите се најважниот дел од нашата култура и историја“, рече таа, додека преминувавме преку мал мост и го следевме брегот на реката кон изворот на природната изворска вода на Вевчани. Изворот е скриен во затемнета пештера, но влезот е зелен како и местото каде изворската вода се слеваше во коритото. „Тука се одржуваат речиси сите прослави и обреди. Затоа луѓето беа толку вознемирени кога југословенската влада се обиде да ни ја одземе водата“.
Во мај 1987 година, вевчанци се кренаа на протест против плановите на југословенската влада да ја пренасочи изворската вода во новите вили што се градеа покрај Охридското Езеро за комунистичката елита. Како одговор, селото го помина тоа лето градејќи барикади, протестирајќи и заканувајќи се дека ќе се отцепи како независна Вевчанска Република.
Вевчанската вонредна состојба, траеше три месеци. Одговорот на владата беше силен, а специјалната полиција вооружена со палки беше испратена да го прекине востанието. И покрај тоа, владата прва отстапи, а Вевчанската вонредна состојба стана еден од првите успешни случаи на масовен отпор против југословенската влада. Голем дел од жителите на Вевчани продолжија со протестите и во следните четири години во Скопје и Белград, во обид да побараат одговорност од властите за апсењата и повредите.
Научив повеќе за самостојноста на заедницата кога застанавме на ручек во ресторан Кутмичевица. „Имаш ли пасош? праша сопственикот на ресторанот Насто Богоески додека седнувавме да јадеме. Тој не зборуваше за мојот британски пасош и беше среќен кога виде дека веќе ја купив црвената верзија на Република Вевчани, комплетирана со влезен печат со датум, од штанд за сувенири во близина на изворите.
Богоески ми кажа дека се обучувал за полицаец во Скопје за време на случувањата со водата во Вевчани. И покрај тоа, вели дека бил со духот таму и дека оттогаш е вклучен во поддршката на Република Вевчанска. Кога се пензионирал од полицијата во 2000-тите, го отворил овој ресторан, кој служи локални специјалитети како ѓомлезе (вид бавно варена пита), овчо сирење и зеленчук на скара послужени со сос од лук. Сите ги подготвуваат вевчански готвачи, додека Богоески ги поздравува туристите и патниците со приказни за неговата сакана Република.
Додека ми налеваше чаша ракија, Богоески ми објасни што се случило во Вевчани кога Југославија почна да се распаѓа во 90-тите.
„Во 1991 година имаше референдуми за независност низ цела Југославија“, рече тој. „Во истиот момент, Вевчанци одлучија дека сакаат референдум за независност. Бевме политички мотивирани од сето она што се случи за време на вонредната состојба во Вевчани, и затоа сакавме да бидеме одвоени од Југославија и од [Северна] Македонија.
На 8 септември 1991 година, Социјалистичка Република Македонија прогласи независност од Југославија и стана Поранешна Југословенска Република Македонија. Незадоволни со нивната нова влада, на 19 септември 1991 година, градот речиси едногласно се прогласи за независна република, со само 36 од 2.000 локални жители кои гласаа против предлогот.
Поранешната југословенска Република Македонија никогаш не го призна мирниот обид на Вевчани за независност, но со оглед на тоа што нивната влада се справуваше и со вооружените сепаратисти во етнички албанските региони во новата држава, тие на крајот ги прифатија барањата за автономија. Во 1994 година дозволија Вевчани да се одвои од поголемата општина Струга и да формира своја автономна општина, која постои и денес.
Ќерката на Богоески, Николина, додаде дека на почетокот на 2000-тите години, бунтовничкиот дух на селото бил оживеан и користен за поттикнување на туризмот преку маркетинг на Република Вевчани како микронација.
„Направивме локални пасоши и испечативме валута за да го рекламираме Вевчани“, рече таа. „Тоа успеа, а луѓето ширум Балканот сакаа да дознаат повеќе за приказната зад нашето знаме, пасоши и пари. Имаме повеќе планови да направиме „царинска испостава“ на границата на селото, каде што ќе можеме да ставиме печат на пасошите“.
Николина рече и дека доколку е потребно, Република Вевчани во иднина повторно би можела да стане сериозен субјект. „Ова е многу политичко село“, рече таа. „Нашето село е секогаш на прво место. Ако во иднина одржиме уште еден референдум, мислам дека би било можно селото да биде независно и да остане успешно“.
По ручекот, Велкоска ме однесе накратко да го видам новиот музеј на Вевчани, кој треба да биде отворен кон крајот на оваа година. Внатре се политички-уметнички дела кои ја прикажуваат Вевчанската вонредна состојба и Република Вевчани, заедно со фотографската изложба посветена на Вевчанскиот карневал. Интересно, рече таа, карневалот е практично со векови стара сатира, бидејќи сатирата е она што вевчанци најдобро го прават. Како и неговиот самопрогласен статус на микронација, тоа е начин Вевчани да ги исмева властите, а многу од костимите и маските се политички мотивирани, правејќи пародија за властите или исмејувајќи ги политичките настани.
Пред да пристигне автобусот за Охрид, ја прашав Велкоска дали мисли дека Вевчанската Република е сериозна или сатирична. „Вевчани сè уште има несогласувања со власта“, рече таа. „Но, ние сме премногу мали за да бидеме независни. Би имале слаба економија. Тоа е убава идеја, но сега е само за забава“.
Ричард Колет/Би-би-си Травел
„Иако има само 2.400 жители, Вевчани во последните пет децении трипати се обиде да прогласи независност од две различни земји. Во 1987 година првпат се закани со отцепување од Југославија. Потоа, во 1991 година, селото се прогласи за независна република само 11 дена откако поранешната југословенска Република Македонија (како што беше претходно именувана Северна Македонија) самата прогласи независност за време на распадот на Југославија. И во 2002 година, слободарскиот дух на Република Вевчани беше оживеан од локалното население како шегобијна микронација со необичното настојување да привлече туристи и да се потсмева на политиката со веење „национално“ знаме, издавање пасоши и печатење валута.
Самостојните настојувања на Вевчани датираат со векови наназад. Иако се наоѓа на само 20 минути возење од Струга, најголемиот град на северниот брег на Охридското Езеро, изолираниот и непрооден терен на планините Јабланица им овозможува на вевчанци уште одамна да ја афирмираат својата автономија.
Вевчани номинално било дел од Македонската, Римската, Византиската и Отоманската империја пред да потпадне под јурисдикција на Кралството Србија, комунистичка Југославија и сега Северна Македонија. Но, откако ме сретна на автобуската станица, Велкоска ми објасни дека Вевчани никогаш не било вистински освоено.
„Во Вевчани сме многу традиционални“, рече Велкоска, додека ме водеше по еден рид до црквата Свети Никола. Оттука, погледнавме кон соседните села, каде што минарињата на околните планински падини го рефлектираа сонцето. „За време на османлиската ера, на пример, ја задржавме нашата култура и нашата православна религија, иако сите околни села се муслимански“.
Од крајот на 14 век до 1912 година, регионот беше под власт на Отоманската империја, чиј главен град беше во денешен Истанбул. Околу 33% од населението на Северна Македонија сега се идентификува како муслиманско, а отоманското наследство е особено силно во северо-западниот регион што граничи со Албанија и Косово (и двете земји со мнозинско муслиманско население). Вевчани е всушност православна христијанска енклава во област со мнозинско муслиманско население.
Црквата Свети Никола датира од 1824 година, а под рачно насликаните мурали и фрески внатре, Велкоска ме запозна со црковниот чувар Ламбе Шурбаноски, кој објасни како Вевчани имал значителни верски слободи под Отоманската империја.
Додека Велкоска ме водеше понатаму во селото, објасни како историјата на Вевчани на непокорност под османлиска власт инспирирала отпор за време на комунистичката ера што уследи по Втората светска војна, кога регионот стана дел од Социјалистичка Република Македонија, една од шесте републики во рамките на Југославија.
„За време на комунистичките времиња, владата се обидуваше да ги запре нашите традиции“, рече таа. „Тие не дозволуваа традиционални свадби или крштевки, но нашите мајки и баби сепак ги правеа овие работи во тајност“.
Локалните жители, исто така, го одржуваат уникатниот словенски дијалект што го нема никаде на друго место во земјата, и секој јануари, селото е домаќин на карневал стар 1.400 години кој привлекува илјадници посетители од целиот Балкан да ја видат веселбата на учесниците облечени во креативни костими и маски.
Во центарот на сите селски уникатни обичаи се Вевчанските извори, кои Велкоска ме одведе да ги видам.
„Изворите се најважниот дел од нашата култура и историја“, рече таа, додека преминувавме преку мал мост и го следевме брегот на реката кон изворот на природната изворска вода на Вевчани. Изворот е скриен во затемнета пештера, но влезот е зелен како и местото каде изворската вода се слеваше во коритото. „Тука се одржуваат речиси сите прослави и обреди. Затоа луѓето беа толку вознемирени кога југословенската влада се обиде да ни ја одземе водата“.
Во мај 1987 година, вевчанци се кренаа на протест против плановите на југословенската влада да ја пренасочи изворската вода во новите вили што се градеа покрај Охридското Езеро за комунистичката елита. Како одговор, селото го помина тоа лето градејќи барикади, протестирајќи и заканувајќи се дека ќе се отцепи како независна Вевчанска Република.
Вевчанската вонредна состојба, траеше три месеци. Одговорот на владата беше силен, а специјалната полиција вооружена со палки беше испратена да го прекине востанието. И покрај тоа, владата прва отстапи, а Вевчанската вонредна состојба стана еден од првите успешни случаи на масовен отпор против југословенската влада. Голем дел од жителите на Вевчани продолжија со протестите и во следните четири години во Скопје и Белград, во обид да побараат одговорност од властите за апсењата и повредите.
Научив повеќе за самостојноста на заедницата кога застанавме на ручек во ресторан Кутмичевица. „Имаш ли пасош? праша сопственикот на ресторанот Насто Богоески додека седнувавме да јадеме. Тој не зборуваше за мојот британски пасош и беше среќен кога виде дека веќе ја купив црвената верзија на Република Вевчани, комплетирана со влезен печат со датум, од штанд за сувенири во близина на изворите.
Богоески ми кажа дека се обучувал за полицаец во Скопје за време на случувањата со водата во Вевчани. И покрај тоа, вели дека бил со духот таму и дека оттогаш е вклучен во поддршката на Република Вевчанска. Кога се пензионирал од полицијата во 2000-тите, го отворил овој ресторан, кој служи локални специјалитети како ѓомлезе (вид бавно варена пита), овчо сирење и зеленчук на скара послужени со сос од лук. Сите ги подготвуваат вевчански готвачи, додека Богоески ги поздравува туристите и патниците со приказни за неговата сакана Република.
Додека ми налеваше чаша ракија, Богоески ми објасни што се случило во Вевчани кога Југославија почна да се распаѓа во 90-тите.
„Во 1991 година имаше референдуми за независност низ цела Југославија“, рече тој. „Во истиот момент, Вевчанци одлучија дека сакаат референдум за независност. Бевме политички мотивирани од сето она што се случи за време на вонредната состојба во Вевчани, и затоа сакавме да бидеме одвоени од Југославија и од [Северна] Македонија.
На 8 септември 1991 година, Социјалистичка Република Македонија прогласи независност од Југославија и стана Поранешна Југословенска Република Македонија. Незадоволни со нивната нова влада, на 19 септември 1991 година, градот речиси едногласно се прогласи за независна република, со само 36 од 2.000 локални жители кои гласаа против предлогот.
Поранешната југословенска Република Македонија никогаш не го призна мирниот обид на Вевчани за независност, но со оглед на тоа што нивната влада се справуваше и со вооружените сепаратисти во етнички албанските региони во новата држава, тие на крајот ги прифатија барањата за автономија. Во 1994 година дозволија Вевчани да се одвои од поголемата општина Струга и да формира своја автономна општина, која постои и денес.
Ќерката на Богоески, Николина, додаде дека на почетокот на 2000-тите години, бунтовничкиот дух на селото бил оживеан и користен за поттикнување на туризмот преку маркетинг на Република Вевчани како микронација.
„Направивме локални пасоши и испечативме валута за да го рекламираме Вевчани“, рече таа. „Тоа успеа, а луѓето ширум Балканот сакаа да дознаат повеќе за приказната зад нашето знаме, пасоши и пари. Имаме повеќе планови да направиме „царинска испостава“ на границата на селото, каде што ќе можеме да ставиме печат на пасошите“.
Николина рече и дека доколку е потребно, Република Вевчани во иднина повторно би можела да стане сериозен субјект. „Ова е многу политичко село“, рече таа. „Нашето село е секогаш на прво место. Ако во иднина одржиме уште еден референдум, мислам дека би било можно селото да биде независно и да остане успешно“.
По ручекот, Велкоска ме однесе накратко да го видам новиот музеј на Вевчани, кој треба да биде отворен кон крајот на оваа година. Внатре се политички-уметнички дела кои ја прикажуваат Вевчанската вонредна состојба и Република Вевчани, заедно со фотографската изложба посветена на Вевчанскиот карневал. Интересно, рече таа, карневалот е практично со векови стара сатира, бидејќи сатирата е она што вевчанци најдобро го прават. Како и неговиот самопрогласен статус на микронација, тоа е начин Вевчани да ги исмева властите, а многу од костимите и маските се политички мотивирани, правејќи пародија за властите или исмејувајќи ги политичките настани.
Пред да пристигне автобусот за Охрид, ја прашав Велкоска дали мисли дека Вевчанската Република е сериозна или сатирична. „Вевчани сè уште има несогласувања со власта“, рече таа. „Но, ние сме премногу мали за да бидеме независни. Би имале слаба економија. Тоа е убава идеја, но сега е само за забава“.
Ричард Колет/Би-би-си Травел 
