1 август 2024

Н1.рс/Бизнис и финансии

И експертите и јавноста се загрижени за растот на јавниот долг, но малку се зборува за зголемување на приватното задолжување. Надворешниот приватен долг од 19,7 милијарди евра во 2022 година веќе е зголемен за цела милијарда на крајот на минатата година. Домашниот приватен долг расте уште побрзо. Од 28,5 милијарди евра, кои во 2022 година изнесуваа 28,5 милијарди евра, за една година обврските на стопанството и населението се зголемија на 30,8 милијарди евра.

Иако економистите не очекуваат финансиска нестабилност, тие предупредуваат дека треба внимателно да се следат параметрите за задолженоста на приватниот сектор, пишува магазинот „Бизнис и финансии“.

Надворешниот долг на Србија, според податоците на централната банка, на крајот на минатата година достигна 45,4 милијарди евра, а повеќе од половина од тој износ - 24,7 милијарди се однесува на јавниот долг. Останатите 20,7 милијарди се приватни долгови, од кои како среднорочни и долгорочни обврски 16,4 се поврзани со економијата и 3,3 милијарди кон банките, додека краткорочните долгови се 0,9 милијарди.

Државата прецизно го утврдила и внатрешниот долг кој во евра изнесува 10,99 милијарди.
Сепак, многу потешко се доаѓа до податоци за домашниот приватен долг бидејќи нема официјална евиденција. Најблиска слика даваат извештаите на Здружението на банки на Србија (УБС), кои ги бележат кредитните обврски на стопанството и населението во земјата, а според последните податоци од 30 април годинава тие изнесуваат 30,8 милијарди евра.

Најголемата сума се однесува на фирмите, околу 17,1 милијарда, но не заостанува ниту населението, со обврски тежи 13,1 милијарда, додека најскромните претприемачи кои се задолжиле 626 милиони евра. Вкупно, приватниот сектор забележа надворешен и внатрешен долг од 51,5 милијарди евра.
Една година претходно, надворешниот долг на Србија изнесуваше 41,9 милијарди евра, 22,2 милијарди поврзани со јавниот долг и 19,7 милијарди евра кон приватниот долг на компаниите (околу 15,5 милијарди) и банките (близу 3,8 милијарди евра). Кредитната задолженост на домашниот пазар изнесува 28,5 милијарди евра.

Верољуб Дугалиќ, поранешен генерален секретар на УБС, сега професор на Економскиот факултет во Крагуевац, истакнува дека приватниот внатрешен долг вклучува данок, но и неплатени обврски на сметките на комуналните и јавните претпријатија, но бидејќи не постои единствена база на податоци. Од таквите податоци, најблиската бројка за внатрешната задолженост е добиена од извештаите на банките што ги користи УБС преку Кредитното биро.

„Овде се евидентираат долговите на стопанството и населението за кредити, картички, лизинг... Моментот кога стопанството или граѓаните ќе дојдат во ситуација да не можат да си ги платат обврските, тоа ќе ги загрози финансиските, монетарните и економските систем“, истакнува Дугалиќ за публикацијата Финансии топ 2023/2024 во издание на списанието Бизнис и финансии.

Според податоците на УБС, учеството на кредитите кај кои доцни отплатата во април годинава, во однос на истиот месец лани, е намалено кај правните лица од 3,1% на 2,6%, а кај физичките лица од 2,4% на 2,3%. Кај претприемачите тој удел се зголеми од 5,2% на 6,1%, но бидејќи нивното задолжување е далеку под она на правните лица и населението, тоа не влијае на финансиската стабилност на доверителите или на системот.

„Тоа е мала тежина, нема влијание“, потврдува Дугалиќ и додава дека во оваа економска ситуација најмногу страдаат малите претприемачи: „Големите системи секогаш наоѓаат начин да ги надминат проблемите, но малите се ранливи, потешко ги наоѓаат можностите. земете заеми или потешко програмирајте“. И целокупното ниво на заостанати долгови не е алармантно, тоа е толерантно од 2% до 3%, имавме 20% заостанати кредити некое време. Сега е многу помалку, но ако задолженоста продолжи да расте, тоа не е добар сигнал бидејќи укажува дека нешто не е во ред и со финансискиот и со економскиот систем“.

Дејан Шошкиќ, професор на Економскиот факултет во Белград и поранешен гувернер на Народната банка на Србија, потврдува дека податоците на УБС за кредитната задолженост на компаниите, претприемачите и поединците можат на релевантен начин да ја претстават вредноста на внатрешниот долг.

„Овде алтернативите на заемите се доста ограничени. Компаниите можат да издаваат некои обврзници, но нашата берза не е многу развиена, особено не е корпоративна. Имаше одреден промет кога Народната банка се обврза да ги откупи обврзниците на приватните компании од деловните банки кои првично ги купија, но тоа беше мал обем“, објаснува Шошкиќ.

Тој нагласува дека при оценувањето на стабилноста на финансискиот систем се анализираат податоците за приватниот долг, внатрешен и надворешен.

„Не е проблем само јавниот долг, може да биде и приватен долг во државата кога е присутен. Тоа е помалку проблематично за целокупната стабилност на финансискиот систем отколку надворешниот долг, без разлика дали е јавен или приватен, бидејќи долгот кон странските кредитори може да биде прилично нестабилна категорија. Во случај на нестабилност за зација на финансискиот систем, странските доверители најчесто се трудат што поскоро да излезат од тој систем, плашејќи се пред се од промената на девизниот курс и загубите што може да произлезат од неа. Тоа може да ги предизвика последиците што ги видовме во Југоисточна Азија на крајот на 90-тите, тој ланец на колапс на националните финансиски системи што, меѓу другото, беше условен и со брзото повлекување на странските кредитори“, вели Шошкиќ.

Затоа, посочува, секогаш е побезбедно да се има долг кон домашните кредитори, а има и дополнителна предност - кога ќе го сервисирате долгот кон домашните кредитори, тие пари можат да ги искористат за нови инвестиции или потрошувачка, што е стимулативно.

„Сега можеме да видиме како поради санкциите не се вадат толку пари од Руската Федерација и наеднаш се развија инвестиции. Оние кои години наназад го изнесуваа својот профит од државата на сметки во странски банки, сега ги оставаат во земјава и инвестираат од страв да не ги замрзнат тие сметки. Секогаш е подобро доверителите да се домашни жители и секако, ако е можно тоа да биде во домашна валута“, вели Шошкиќ.

Вкупниот надворешен приватен долг, кој порасна на над 20 милијарди евра, за него е малку изненадувачка бројка, но нагласува дека раздолжувањето на тие прекугранични кредити не ги дава секогаш истите последици.

„Доколку домашните банки го отплаќаат долгот кон странство, тоа не е добар знак, тоа значи дека во домашната економија нема доволно можности за пласман на банкарски производи, а доколку се задолжуваат, тоа укажува дека економијата е актуелно, дека можат да земаат кредити од седиштето или од пазарот бидејќи ќе имаат каде да ги пласираат своите банкарски производи. Но, кога корпоративниот сектор врши раздолжување, тоа треба да биде добар знак бидејќи ја намалува нивната севкупна моќ и зависност од надворешно финансирање. Вистина е дека прекуграничните заеми се користат за да им се овозможи на домашните компании да добијат поевтини пари, но во суштина тоа го отежнува целокупното следење на финансиската стабилност. Евиденцијата на овие трансакции е неопходна, а бизнисмените најчесто негодуваат на ова бидејќи мораат да се занимаваат со административни формалности и да пријават кредити во Народната банка, дури и заеми на основачи“, објаснува соговорникот на Бизнис и финансии и посочува дека не можат сите инвестиции да бидат финансирани од домашни извори бидејќи се ограничени, по правило, претежно на депозити, додека симболично учество се однесуваат на издадените обврзници.

Тој предупредува дека нивото на приватниот долг може да ја загрози финансиската стабилност на земјата и потсетува дека Словенија ги имаше овие проблеми, нестабилност што беше последица не на јавниот, туку на високото ниво на приватен долг.

„Не смее да се занемари, мора да се следи како и сите потенцијално ранливи точки во системот кои можат да влијаат на целокупниот финансиски систем“, заклучува Шошкиќ.