1 февруари 2023

(Политико)

Софија обезбеди гориво и оружје со витални советски спецификации за Киев, но мораше да ги држи во тајност испораките поради промосковските политичари во Владата.

Минатата пролет, на украинската армија очајнички ѝ недостигаа гориво и муниција од советски калибар кои ѝ беа потребни за борба против Русите.

Спасот дојде од неочекувана страна: Бугарија.

Благодарение на нејзината расцепкана домашна политика - и проруската наклонетост на поголемиот дел од нејзината елита - Софија се трудеше во текот на инвазијата да нагласи дека не ја вооружува Украина.

Тоа беше, сепак, димна завеса, според истрагата на германскиот дневен весник Велт, сестринска публикација на Политико во групата Аксел Спрингер. Благодарение на ексклузивните интервјуа со украинскиот министер за надворешни работи Дмитро Кулеба, поранешниот бугарски премиер Кирил Петков и неговиот министер за финансии Асен Василев, Велт состави слика за тоа како Бугарија користела посредници за да му обезбеди на Киев витални резерви на оружје, муниција и дизел во критичната фаза на борбите минатата година.

Додека Петков, кој беше бугарски премиер за време на избувнувањето на војната, се обидуваше да ја повлече земјата во западната, пронато-траекторија, тој мораше да се бори со интензивните удари од прокремљ-политичари, вклучително и меѓу неговите коалициски партнери, социјалистите, кои се наследници на старата Комунистичка партија. Тој дури мораше да го отпушти сопствениот министер за одбрана затоа што папагалски повтори руски спин за војната. Барем во јавноста, Петков настојуваше да ја намали секоја идеја дека Бугарија - и покрај значителните резерви на оружје од советската ера - ќе ја засили и ќе ја вооружи Украина.

Со оглед на овие чувствителности, официјалниот став на Бугарија кон војната доведе до тоа таа да биде ставена во ист кош како и Унгарија на Виктор Орбан - премногу политички свртена кон Москва.

Но, Петков и Василев, сега опозициски политичари кои бараат пат за враќање на власт на очекуваните претстојни избори, го прекинаа својот молк за вистинските размери на улогата на Бугарија минатата пролет.

Додека Социјалистичката партија во Софија ги нарече испораките на бугарско оружје за украинските сили „црвена линија“, официјалните лица на Петков избегнуваа меѓувладини трансакции и користеа компании посредници во Бугарија и во странство за да ги отворат патиштата за снабдување по воздух и копно преку Романија, Унгарија и Полска.

„Проценуваме дека околу една третина од муницијата потребна на украинската армија во раната фаза на војната дојде од Бугарија“, изјави Петков за Велт.

Исто толку чувствително, дизелот што Бугарија ѝ го испорачуваше на Украина се преработуваше од руска сурова нафта во рафинерија на Црното Море, која во тоа време ѝ припаѓаше на руската компанија Лукоил. „Бугарија стана еден од најголемите извозници на дизел во Украина и на моменти покриваше 40 отсто од нејзините потреби“, изјави поранешниот министер за финансии Василев за Велт.

Владата во Киев ја потврди таа верзија на настаните. Кулеба рече за Велт дека неговата земја била во опасност да остане без муниција минатиот април. „Знаевме дека бугарските магацини имаат големо количество потребна муниција, па претседателот [Володимир] Зеленски ме испрати да го набавам потребниот материјал“, вели Кулеба.

Во тоа време се работеше за „живот и смрт“, објаснува Кулеба, бидејќи во спротивно Русите ќе окупираа повеќе села и градови, ќе „убијат, мачат и силуваат“ повеќе Украинци.

Соочен со барањата на Киев, според Кулеба, Петков одговорил дека неговата домашна ситуација „не е лесна“, но дека ќе стори „сè што е во негова моќ“.

„Кирил Петков покажа интегритет и јас секогаш ќе му бидам благодарен што ги искористи сите свои политички вештини за да најде решение“, продолжи Кулеба. Приказната, рече тој, е едноставна: додека некои членови на бугарската владина коалиција застанаа на страната на Русија, Петков реши „да биде на вистинската страна на историјата и да ни помогне да се одбраниме од многу посилен непријател“.

Планот на Петков

На 25 февруари, само еден ден по инвазијата на рускиот претседател Владимир Путин на Украина, на неформалниот состанок на Европскиот совет во Брисел, Петков им нагласи на своите колеги дека на Зеленски можеби му остануваат помалку од 48 часа живот, дека е на списокот за отстрел на Москва и дека Советот мора веднаш да донесе тешки одлуки за санкциите. Европската комисија на крајот ги поддржа тие потези.

Во исто време, министерот за финансии Василев присуствуваше на состанокот на министрите за финансии на ЕУ во Париз. И таму имаше неодлучност, како што ја опиша. Сите сè уште беа во шок поради нападот. Потоа Василев одржа говор. Не за бројките и економските последици, туку за тоа што сакал да каже Путин под „денацификација на Украина“. Тој се базираше на сопствените искуства на Бугарија.

„Тоа го направија Русите во Бугарија по Втората светска војна, тие убија илјадници неистомисленици, професори и свештеници“, рече Василев. Тој, исто така, повика на итни решенија, а учесниците на состанокот потврдија за Велт дека бугарскиот министер го променил расположението на присутните.

Два дена подоцна, Брисел ги спроведе тие мерки. Во круговите на ЕУ, тие беа стилизирани како „бугарски предлог“.

На 19 април, непосредно пред посетата на Петков на Киев, украинскиот министер за надворешни работи Кулеба отпатува за Софија, бидејќи започна нова и неизвесна фаза од војната. Украинците ги потиснаа напаѓачите од поширокиот регион на Киев и од северот, но многу западно оружје сè уште не беше доставено. Борбите беа толку интензивни, вели Кулеба денес, што на Украина итно ѝ требаше да ги надополни своите резерви, особено муниција од советско производство.

Зеленски сметаше дека Кулеба тоа може да го обезбеди во својата мисија во Софија.

Петков вели сега дека неговата влада овластила посредници да извезуваат, не директно во Украина, туку во посреднички компании во странство.

„Нашата воена индустрија произведуваше со полна пареа“, рече Петков. Снимките од април покажуваат како авиони „натоварени до врв“ со оружје летаат меѓу Бугарија и Полска. Она што е познато е дека полскиот аеродром Жешов, 70 километри од украинската граница и строго чуван од НАТО, е главна точка за испорака. „Се погриживме и копнената маршрута преку Романија и Унгарија да биде отворена за камиони“, рече Петков.

Кулеба ги потврди тие испораки. Тој нагласи дека не станува збор за тоа што бугарската влада директно ѝ дава воена помош на Украина, „туку за тоа на украинските компании и компании од земјите на НАТО да им се даде можност да го набават она што е потребно од бугарските продавачи“.

Според информациите доставени до Велт, САД и Велика Британија платиле за испораките.

Се чинеше дека мачката беше надвор од торбата во јуни кога шефот на државната воена извозна компанија Кинтек, Александар Михаилов, мораше да поднесе оставка по политичкиот спор и излезе во јавноста со бројки - веројатно со цел да ја потресе Владата. Михаилов зборуваше за извоз во вредност од „две милијарди евра“ од почетокот на војната. Тој ги спомна и испораките на муниција за повеќекратниот ракетен фрлач Град БМ-21.

Но, тогаш работите повторно замолкнаа. Социјалистичката партија во Владата постојано се закануваше дека ќе ја растури коалицијата доколку има каква било директна поддршка за Киев - но не можеше, бидејќи таква поддршка официјално не постоеше.

Дизелски зделки

Летајќи уште подалеку под радарот, Бугарија испрати и дизел до силите на Зеленски.

Василев потсетува на состанокот на Светска банка во Вашингтон во пролетта лани. Таму, рече тој, еден украински функционер му рекол дека на војниците на Киев им снема гориво. Бугарија има рафинерија во близина на Бургас на Црното Море, со која управува подружница на руската групација Лукоил и се снабдува со нафтени танкери од Русија.

Василев рече дека го охрабрил Лукоил во Бугарија да извезува вишок нафта во Украина. Реакцијата беше позитивна, а вработените таму исто така ја осудија војната на Путин, рече тој. Самата Бугарија има потреба од околу половина од горивото што го произведува рафинеријата; остатокот, вели тој, е испратен во Украина. Повторно, набавките од локални компании се вршеа преку странски компании посредници.

Киев потврди за Велт дека украинските компании добиле бугарски дизел во оваа многу важна фаза.

„Камиони и цистерни редовно одеа во Украина преку Романија, а во некои случаи горивото се натоваруваше и во товарните возови“, рече Василев.

Москва возвраќа

Со тајните линии за снабдување со Украина, Петков преземаше голем ризик.

Анкетите во Бугарија покажаа дека 70 отсто од граѓаните се загрижени дека ќе бидат вовлечени во војната и затоа се противат на преголемата поддршка за Украина. Претседателот Румен Радев, номиниран од Социјалистичката партија, го поттикна ова чувство, тврдејќи дека Бугарија ќе стане страна во војната доколку се доставува оружје.

Дури неодамна заврши играта на криенка. Рафинеријата Лукоил во Бургас од почетокот на годинава е целосно контролирана од Бугарија, без врска со седиштето во Русија, а сега бара нафта од други земји. Владата во Софија во ноември официјално побара од Комисијата на ЕУ дозвола за извоз на дизел рафиниран од руската нафта до дестинации, вклучително и Украина.

На Кремљ не му избега дека Бугарија, под Петков и Василев, прави огромни напори во име на Украина.

Почнувајќи од мај, Москва ја „бомбардираше“ неговата земја со кибернапади, рече Петков. Тие беа насочени кон снабдувањето со електрична енергија и поштите, а на моменти не можеа да бидат исплатени и пензиите.

Москва, исто така, се обиде да поткупи пратеници и да се инфилтрира во властите. Помеѓу март и јуни, Бугарија протера околу 70 вработени од руската амбасада во Софија поради шпионирање.

Москва знаеше дека Бугарија е земја од ЕУ најмногу зависна од рускиот гас пред војната и реши да го искористи тоа.

Веќе на 27 април Гаспром ја избра Бугарија како прва земја од ЕУ во која ќе го прекине извозот на гас. Но, Софија не попушти. Во рок од 24 часа, премиерот Петков презентираше решение кое ќе им овозможи на речиси 7 милиони жители на Бугарија да живеат без гас од Русија. Тој организираше два танкера со течен природен гас од Соединетите Американски Држави - по иста цена по кубен метар како што му плаќаше на Гаспром.

Петков сега објаснува зошто САД биле подготвени да се согласта на тоа.

„Јасно кажав во разговорите дека танкерите се политички сигнал за цела Европа дека секогаш има начини да се излезе од зависноста од Русија. Исто така, беше завршено гасоводно поврзување со Грција како алтернатива на руските линии за снабдување.

Владата на Петков беше соборена со изгласување недоверба во Парламентот во текот на летото. Во тоа свој удел имаа и проруските сили. Петков и Василев останаа привремено на функција до есента. Оттогаш, земјата е заглавена во политички ќор-сокак, но односот кон Украина е малку променет.

Во декември, Парламентот одлучи официјално да дозволи испорака на оружје за Украина. „Ние сме ѝ длабоко благодарни на Бугарија за тоа“, вели Кулеба. Сепак, истакнува дека веќе гледа обиди да се торпедира таа одлука. „Неверојатно е колку овие сили упорно се обидуваат да ја повлечат Бугарија на страната на агресорот и касапот“, додава Кулеба.

Петков и Василев веќе испишаа историја со својата невидена прикриена помош. Со нивната партија Продолжувам со промените, тие сакаат повторно да се кандидираат на следните избори и да ја продолжат својата борба за Бугарија која ќе се справи со корупцијата на стариот поредок и ќе прифати позападен пат.

Петков инсистира дека едно нешто е неповратно: „Покажавме дека светот е можен без зависност и страв од Русија“.