2 август 2024

YahooNews/Reuters

- На почетокот на април, некои жители на Харков добија серија застрашувачки СМС пораки од владини претставници во кои пишува - да го напуштат градот пред руските сили да го опколат.

„Поради заканата од непријателско опкружување, го повикуваме цивилното население на Харков да го напушти градот до 22 април“, се вели во едно предупредување, кое го носеше логото на Државната служба за вонредни состојби на Украина и ги мапираше безбедните патеки.

Тоа беше лажно. Володимир Тимошко веднаш знаеше. Тој е началник на полицијата во регионот Харков и би бил еден од првите што дознал за какви било официјални планови за евакуација.

„Жителите почнаа масовно да ги добиваат овие известувања“, изјави 50-годишникот за Ројтерс додека сподели скриншот од предупредувањето, испратено додека руските трупи се собираат на границата оддалечена 30 километри.

„Ова е психолошка операција, предизвикува паника. Што би помислил еден просечен граѓанин кога ќе добие ваква порака?

Дезинформациите и пропагандата, долгите столбови на војната, се дигитално наполнети во битката за Украина, најголемиот конфликт што светот го видел од појавата на паметните телефони и социјалните медиуми.

Тимошко рече дека добил околу 10 слични пораки преку СМС и Телеграм месинџер во април и почетокот на мај, неколку недели пред руската офанзива во североисточна Украина која започна на 10 мај и отвори нов фронт во војната.

Украински функционер за безбедност, кој побара анонимност за да разговара за чувствителните прашања, рече дека Русите често испраќале голем број текстуални пораки од уреди прикачени на извидувачки дрон со долг дострел Орлан-10, кој може да навлезе десетици километри во украинскиот воздушен простор.

Уредите, познати како системи Leer-3, имитираат мобилни базни станици на кои телефоните автоматски се поврзуваат во потрага по покриеност, додаде тој.

Телефонскиот бараж беше проследен со блиц на социјалните мрежи додека руските трупи напредуваа кон Харков, според Андриј Коваленко, шеф на украинскиот Центар за борба против дезинформации (CCD), огранок на советот за национална безбедност.

Просечниот број на објави на социјалните мрежи класифицирани како дезинформации за војната од страна на украинските власти се искачи на над 2.500 дневно кога започна офанзивата во Харков во мај, од 200 дневно во март, покажуваат податоците собрани од CCD.

Шефот на  CCD изјави за Ројтерс дека украинското разузнавање проценило дека кампањите за дезинформација првенствено биле спроведени од руската безбедносна служба ФСБ и воената разузнавачка агенција, попозната како ГРУ.

Руското Министерство за надворешни работи и ФСБ не одговорија на барањето за коментар за тврдењата на Украина, додека Ројтерс не беше во можност да контактира со ГРУ.

Москва ги обвини Украина и Западот дека водат софистицирана информативна војна против Русија, користејќи ги главните медиуми, односи со јавноста и технолошките средства на Западот за да сеат лажни и пристрасни наративи за Русија и војната.

Украинскиот безбедносен функционер призна дека неговата земја користи онлајн кампањи во обид да ги зајакне антивоените чувства кај руското население, иако тој го окарактеризира овој напор како „стратешки комуникации“ за ширење точни информации за конфликтот.

Ројтерс интервјуираше девет лица со знаење за информациската и дезинформациската војна што се води паралелно со операциите на бојното поле, вклучително и украински службеници, трагачи на дезинформации и безбедносни аналитичари.

Украинскиот безбедносен функционер кој побара анонимност рече дека од целосната инвазија во 2022 година, разузнавачките агенции затвориле 86 руски бот-фарми лоцирани во Украина кои контролирале колективни 3 милиони сметки на социјалните мрежи со проценет дофат на публика од 12 милиони луѓе.

Таквите објекти се соби полни со банки на специјализирана компјутерска опрема што може да регистрира стотици лажни сметки дневно на мрежите на социјалните медиуми за да испумпува лажни информации, додаде официјалниот претставник, цитирајќи една фарма што ја пронајдоа безбедносните служби во град во централна Украина минатата година.

Коваленко рече дека во моментов, најзначајните извори на онлајн руска дезинформација се TikTok во Украина и Telegram во Европа. И двете се широко користени во Украина.

Тој рече дека на почетокот на оваа година, TikTok затворил околу 30 од 90-те сметки што Украина ги означи како распространувачи на дезинформации поврзани со Русија, додавајќи дека често се појавуваат нови сметки за да ги заменат оние кои се отстранети.

Oд„ТикТок“ изјавија за Ројтерс дека неговите упатства забрануваат лажна или погрешна содржина, додавајќи дека затворил 13 мрежи за тајно влијание што функционирале од Русија во последниве години.

„Ние забрануваме и постојано работиме на попречување на обидите за вклучување во операции на тајно влијание преку манипулирање на нашата платформа и/или штетно доведување на нашата заедница во заблуда“, рече портпаролот.

Мрежите за дезинформација се групи на сметки контролирани од ист ентитет и често се користат за да се поттикне координирана приказна.

Телеграм соопшти дека развива алатка за додавање проверени информации на објавите.

„Телеграм верува дека е најдобриот за борба против дезинформациите не со цензура, туку со лесен пристап до проверени информации“, додаде портпаролот.

Градоначалникот на Харков, Ихор Терехов, изјави за Ројтерс дека Русите се обидуваат да посеат паника и недоверба, наведувајќи пример на објави на социјалните мрежи во кои се тврди дека главниот пат за Киев повторно се отвора за градоначалникот да може побрзо да бега кога ќе дојдат Русите - нешто што тој го отфрли како лага.

„Тие се обидуваат да го исплашат населението за луѓето да се чувствуваат непријатно и да го напуштат градот“, рече тој во интервјуто во Харков кон крајот на мај.

Во тоа време, првите линии на конфликтот на североисток се стабилизираа на околу 20 километри од работ на градот, откако руската офанзива првично доби територија на север пред да биде затапена од украинските засилувања.

Марија Авдеева, безбедносна аналитичарка од Харков, која се фокусира на руските дезинформации, му покажа на Ројтерс инфографска карта со државен амблем на Украина објавена на Фејсбук на почетокот на април - приближно во исто време кога на началникот на полицијата Тимошко му беше испратена различна карта за евакуација во директна порака на Телеграм.

Таа објасни како мапата и придружниот текст вклучуваат лажни затворања на патишта и тврдења дека наскоро се очекуваат ракетни напади во одредени области околу градот.

Микротаргетирањето - кое ги анализира онлајн податоците на луѓето за да таргетира одредени поединци и публика со специфични пораки, слично како насочено рекламирање - ја комплицира задачата на CCD да ги следи кампањите за влијание и да се спротивстави на лажните наративи, рече Коваленко.

„Оваа активност е особено многу тактичка“, рече Џон Хултквист, главен аналитичар во американската компанија за кибер безбедност Mandiant, мислејќи на руските кампањи за дезинформација во Украина.

„Видовме таргетирање што води се до украинските војници во рововите“.

Украинците се особено ранливи на дигитални дезинформации; повеќе од три четвртини од населението ги добива своите вести од социјалните мрежи, многу повеќе од кој било друг извор на информации, според студијата нарачана од USAid во 2023 година.

Тоа е значително повисоко отколку во која било од 24-те европски земји анкетирани од извештајот на Ројтерс Институтот за проучување на новинарството од 2024 година, кој во просек изнесуваше 44%.

Кон крајот на април, додека силите на Москва се собираа на границата во близина на Харков, руски воздушен напад ја однесе главната телевизиска кула во Харков, попречувајќи го пристапот на градот до информации.

Драматичната снимка до која дојде Ројтерс покажа дека главниот јарбол на телевизиската кула се откинува и паѓа на земја.

Додека офанзивата во Харков доведе до значителен скок во дезинформативната активност, според интервјуираните луѓе имало слични руски кампањи во текот на војната.

„Осавул“, украинска компанија за следење на дезинформации, на Ројтерс ги покажа своите податоци за оваа кампања, која ја нарече „црна зима“. Наброја 914 пораки објавени од 549 актери кои збирно добија скоро 25 милиони прегледи.

Сепак, според Коваленко, огромниот обем и зачестеноста на операциите на руското влијание значеше дека Украинците стануваат се посомничави кон информациите што ги добиваат, намалувајќи го нивното влијание.

Притискањето на дезинформациите за време на првичниот напредок на Русија кон Харков на почетокот на инвазијата во 2022 година - кога тие се приближија многу поблиску до градот - придонесе за паника и шок што доведе до бегство на стотици илјади жители, велат неколку официјални лица и експерти.

Овојпат, само мал број го напуштија Харков, иако количината на пораки со дезинформации насочени кон градот беше двојно поголема од нивото во март 2022 година, според податоците на CCD.

И покрај речиси секојдневните проектили и бомби кои паѓаат врз градот - нападите што се интензивираа овој мај - според градоначалникот на Харков, Терехов, остануваат 1,3 милиони луѓе, приближно исти како и пред последниот воен упад на Русија во регионот.

Ројтерс разговараше со речиси дваесетина жители на Харков во втората половина на мај, кога градот беше погоден од неколку бомби или проектили дневно.

Повеќето рекоа дека не чувствуваат желба да заминат и ја отфрлија опасноста, велејќи дека се навикнале на тоа. Неколкумина рекоа дека престанале да ги следат вестите.

„Ова е психолошки механизам, се навикнуваме на опасност“, рече психологот Ирина Маркевич од Харков.

Кон крајот на мај, дописниците на Ројтерс легнаа на земја кога слушнаа свиреж на бомба со наведување како го пробива воздухот. Мајките со колички продолжија да се шетаат низ паркот.

Јулија Олешко (55), дадилка која турка детска количка во централниот парк во Харков, вели дека најдобриот начин да се преброди кошмарот е едноставно да се фокусираме на продолжување со секојдневниот живот.

„Вчера размислував: шетањето низ Харков е одење низ минско поле... но се трудам да не се задржувам на овие мисли на страв, инаку некој може да падне во депресија“, рече таа.

„Ние се апстрахираме, инаку нема да преживееме“.