27 август 2023

Бука - Сараево

Владата на Република Српска во март годинава го утврди Предлог-законот за посебен регистар и јавност на работата на непрофитните организации.

Без овој закон, наведоа ентитетските власти, се создаваат „презумпции за колапс на правниот систем и уставното уредување на Република Српска“.

Претседателот на Република Српска го оправда законот со Законот за регистрација на странски агенти на Соединетите Американски Држави, но премногу е јасно дека тие не се исти решенија, пред се затоа што значењето на термините не е исто. На овдешните јазици, агентот често се толкува како шпион, додека терминот „агент“ на англиски всушност значи претставник. Но, и законот да е идентичен, Босна и Херцеговина сè уште не ги усогласила своите закони со американските туку со европските закони, бидејќи земјата е кандидат за членство во ЕУ. И овој вид на закон не е во согласност со вредностите на ЕУ, вели за БУКА Давид Ондрачка, поранешен директор на чешката канцеларија на Транспаренси Интернешнл.

„Тоа е апсурден план, кој ги нарушува вредностите на слободното општество на ЕУ. Само автократите толку се плашат од независното граѓанско општество што се обидуваат да го етикетираат и дискредитираат. Невладините организации мора да бидат транспарентни и одговорни, но имаат целосно право активно да учествуваат во демократско општество“, вели Ондрачка.

Виктор Данек, уредник на чешкото радио за Бука вели дека Европската Унија се заснова на демократски вредности и дека не може да има здрава демократија без силно граѓанско општество во неа.

„Доколку законот би ги ограничил невладините организации и демократската дискусија во земјата наместо да ги поддржи, тоа секако би бил извор на голема загриженост за сите институции на ЕУ, вклучително и многу земји-членки. Од една страна, сосема е разбирливо дека јавните власти имаат доволно информации за тоа како се финансираат невладините организации. Од друга страна, етикетирањето на невладините организации кои имаат меѓународна поддршка како странски агенти е многу слично на сличен закон што постои во авторитарна држава со едно од најниските нивоа на слобода во Европа“, вели Данек.

Регулирањето на граѓанскиот сектор е извор на многу дискусии во последните неколку години. Данек се сеќава на унгарскиот закон кој ги принуди граѓанските организации кои добиваат повеќе од 20.000 евра годишно во странски фондови да се регистрираат како странски.

„Унгарија го загуби случајот пред Европскиот суд на правдата. Еден од принципите на правниот систем на ЕУ е забраната на дискриминација врз основа на земјата на потекло. Влошувањето на развојот во Унгарија е извор на фрустрација за институциите на ЕУ и огромното мнозинство земји-членки со години. И тоа е всушност една од причините зошто некои од земјите-членки не сакаат да брзаат со пристапните преговори на Западен Балкан“.

Членството на БиХ во Европската Унија би ги заштитило невладините организации од штетни потези.

„Унгарија на сите им покажа како една земја-членка со неквалитетни јавни институции може лесно да искористи 26 други и да ги држи во заложништво за клучни прашања. Во принцип, земјите-членки можат да усвојат кој било закон што не го сакаат, но не можат да ги прекршат принципите и вредностите на acquis communautaire. На земјите членки е да ги регулираат граѓанските сектори, тоа дефинитивно не е меѓу областите со силни овластувања за ЕУ“, додаде Данек.

Ондрачка објаснува дека во Европската Унија постојат правила за невладините организации во однос на финансирањето, отчетноста, финансиското обелоденување и јасните годишни извештаи, но во моментов нема слични закони во ЕУ.

„Сепак, точно е дека во некои земји има обиди на властите да ги нападнат невладините организации, да ги претстават како непријатели на државата и да им ја отежнат работата, на пример во Унгарија и Полска.

Клучното прашање се однесува на зголемување на заштитата на невладините организации во земјите кои се членки на ЕУ, затоа треба да се бара одговор на прашањето - доколку Босна и Херцеговина беше во ЕУ, дали би можело да се носат такви закони? Што би ги спречило или обесхрабрило властите да донесат ваков закон? Одговорот е јасен.

„Ваквиот предлог веднаш би покренал таканаречена прекршочна постапка против земја членка. Според тоа, ЕУ би сметала дека таков закон е спротивен на основните вредности и ќе поднесе тужба против таква земја до Судот на ЕУ. Најверојатно, судска одлука би ја принудила земја-членка да го отстрани таквиот закон“, вели поранешниот директор на Транспаренси Интернешнл.

Иако ситуацијата во ЕУ е многу подобра, тоа не е бајка. На секоја влада и пречат критички гласови.

„Улогата на невладините организации е критички да ги оценуваат перформансите на владата, понекогаш тие дејствуваат како чувар, а на владите тоа не мора да им се допаѓа. Но, граѓанското општество ја игра својата клучна улога, поддржувајќи ја демократијата и учеството, работејќи на социјалните прашања. Има правна и судска заштита за невладините организации кои спречуваат напади врз нивната работа, системот на владеење на правото значи дека граѓанското општество може слободно да работи“, заклучува Ондрачка.

Кога се зборува за влез во Европската Унија, најчесто се споменуваат економските придобивки, но заштитата на човековите, граѓанските и колективните права е можеби најважниот аспект на членството во Унијата. ссм/