17 октомври 2023

Би-Би-Си - Лондон

Светски лидери и претставници на 130 земји се собраа во Пекинг за да ја прослават 10-годишнината од Кинеската иницијатива „Појас и пат“ (БРИ), амбициозен проект за воспоставување две нови трговски траси што ќе ја поврзат земјата со остатокот од светот.

Премиери и претседатели, вклучително и Владимир Путин, се состануваат на 17 и 18 октомври за да го одбележат настанот, а големиот одѕив е знак за огромното влијание на иницијативата од повеќе трилиони долари врз светот - и колку во странство е во сопственост на кинеската држава и компании.

Во последната деценија, 150 земји, кои претставуваат три четвртини од светското население, учествуваа во иницијативата.

Сепак, таа наиде и на успеси и на неуспеси.

Зошто Кина го иницираше „Појас и пат“?

Според аналитичарите, Кина ја покрена иницијативата „Појас и пат“ главно за да се справи со проблемите како што се хиперпродукцијата и зголемените трошоци за работна сила во економијата што брзо расте.

Иницијативата е финансирана од кинеските девизни резерви во вредност од три трилиони долари, акумулирани од 1980-тите кога усвои поотворен пристап кон развојот, вели професорот Лоренс С. Реардон од Катедрата за политички науки на Универзитетот во Њу Хемпшир. во САД.

Кинеските градежни фирми, соочени со намалена побарувачка дома, почнаа да бараат нови проекти во странство.

Откако ја презеде власта во 2012 година, претседателот Си Џинпинг го промовираше „Појас и пат“ за да ги прошири пазарите за кинески стоки и да го зајакне глобалното влијание на земјата.

Кинеските државни претпријатија соработуваа, барајќи готовина од кинеските извозни инвестициски фондови.

Заедно тие одобрија различни проекти во Глобалниот југ.

Како беа избрани глобалните проекти?

Во текот на десет години, „Појас и пат“ го прошири својот акцент од инфраструктура кон дигитална технологија, безбедност и одржлив развој.

Кина инвестираше во повеќе од 3.000 проекти во рамките на Иницијативата, според официјалните податоци. 15-те земји кои добија најмногу средства се Индонезија, Пакистан, Сингапур, Русија, Саудиска Арабија, Малезија, Обединетите Арапски Емирати, Бангладеш, Перу, Лаос, Италија, Нигерија, Ирак, Аргентина и Чиле, според американскиот Институт за  истражувања на јавни политика (АЕИ). Нејзиното влијание се протега низ целиот свет, а Кенија се надева дека ќе добие средства на самитот.

Кина тврди дека изборот на проекти се заснова на економските потреби, но критичарите тврдат дека таа сака да создаде кинеско-центристички модел на глобална контрола.

„Геополитичките и дипломатските критериуми се барем исто толку важни како и економските во одредувањето како и каде Кина ги распределува средствата од Иницијативата“, вели Џереми Чен, експерт за Источна Азија во Групацијата Евроазија.

Италија е единствената земја меѓу првите 15 приматели што поретко гласа со Кина на Генералното собрание на ОН отколку повеќето други земји, рече Чен.

Италија неодамна навести дека ќе се повлече од „Појас и пат“.

Податоците на АЕИ покажуваат дека средствата на Иницијативата главно одат во земји каде Пекинг има силни стратешки интереси за продлабочување на односите, како што се Индонезија и Пакистан.

Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати - две богати земји од Персискиот Залив - се меѓу првите седум приматели на фондови „Појас и пат“.

Овие земји, кои се главни производители на нафта, му обезбедуваат на Пекинг стратешки алатки за да се спротивстави на потенцијалните ризици од западните политики, како што се американските санкции.

Што функционираше?

Некои проекти на Иницијативата „Појас и пат“ беа навистина успешни.

Причината е едноставна: на многу земји им е потребна подобра инфраструктура, вклучувајќи патишта и железници.

Во Индонезија неодамна беше отворена првата брза железница - наречена Вуш. Нејзините возови го поврзуваат главниот град Џакарта со Бандунг, популарна туристичка дестинација. Го намалува времето на патување од три часа на само 40 минути со забрзување низ таа рута со брзина од 350 километри на час.

И додека некои тврдат дека Вуш е непотребен бидејќи веќе има добри патишта и попристапни возови за да ве одведат таму, „многу луѓе во Индонезија генерално ги ценат проектите на Иницијативата“, вели Таухид Ахмад, истражувач во Индонезискиот истражувачки институт INDEF.

Во Лаос, пругата што го поврзува главниот град Виентиан со Кунминг во кинеската провинција Јунан беше отворена во 2021 година.

Оваа рута го намали времето на патување од Виентиан до границата Кина-Лаос на само 3 часа, овозможувајќи им на патниците да стигнат до Кунминг за само еден ден.

Имаше и други забележителни успеси за Иницијативата, како што е пристаништето Пиреја во Грција, често нарекувано како „Главата на змејот“ на Европа.

Кинеска државна компанија сега контролира повеќе од 60 отсто од пристаништето и може да ракува со голем број контејнери од бродови.

Што не успеа?

Појас и пат има познати неуспеси.

Џун Теуфел Драјер, професор по политички науки на Универзитетот во Мајами, вели дека иницијативата страда од лошо планирање, со „заеми за проекти кои никогаш не биле комерцијално остварливи и несоодветен надзор на градежните работи“.

Глобалното економско забавување, зголемените каматни стапки и повисоката инфлација им отежнаа на некои земји да ги вратат долговите кон Кина.

Милијарди долари неисполнети заеми, а развојните проекти беа стопирани.

Еден пример е пристаништето Хамбантота во Шри Ланка, каде владата прогласи банкрот во 2022 година. Земјата не можеше да ги врати кинеските заеми, па пристаништето и го предаде на Кина на 99 години користење.

Пакистан се соочува со слични проблеми како еден од главните учесници на Иницијативата. Земјата не успеала навреме да ги врати долговите и морала да побара помош од Меѓународниот монетарен фонд.

На моменти, националната електрична мрежа мораше да ги затвори своите постројки за да заштеди на сметките за гориво. Пекинг неодамна го отфрли барањето на Исламабад за дополнителни средства од Иницијативата „Појас и пат“ во кинеско-пакистанскиот економски коридор. Како причини беа наведени загриженоста за политичката нестабилност, безбедносните ризици за кинеските работници и кредитната способност на Пакистан.

Многу други земји, вклучувајќи ги Етиопија и Кенија, се справуваат со слични предизвици.

Економистите на Светска банка проценуваат дека околу 60 отсто од сите заеми „Појас и пат“ сега ги вклучуваат земјите во финансиска неволја.

Ова доведе до критики за кинеската практика на позајмување како „дипломатија на должничка замка“.

Што вели јавноста?

Анкетите покажуваат дека многу земји стануваат се посомничави во зголеменото влијание на Кина.

Во Пакистан, луѓето првично беа оптимисти за „Појас и пат“, очекувајќи економски просперитет и раст на бизнисот. Меѓутоа, многу години подоцна, нема значајни подобрувања во животот на локалните заедници како што ветија Пакистан и Кина.

Во Гвадар, пристанишен град во Пакистан, жителите станаа огорчени на овие проекти бидејќи гледаат многу мал развој надвор од патот со четири ленти на главниот крајбрежен автопат.

Виетнам доби 670 милиони долари кинески кредит за голем проект за урбана железница во Ханој. Сепак, тој сè уште не идентификуваше нови инфраструктурни проекти во рамките на „Појас и пат“.  Проектот за железница Cat Linh Ha Dong во Виетнам започна во 2011 година, но се соочи со одложувања и пречекорувања на трошоците. Конечно беше завршен во ноември 2021 година.

Времето на изградба постави негативен преседан за други инфраструктурни проекти и ја поткопа довербата на јавноста - иако мора да се забележи дека времето на изградба за слични проекти во западните земји може да биде слично или дури и подолго.

Се чини дека Кина ги препозна овие грижи.

Претседателот Си сега се залага за „мали и убави“ проекти под „Појас и пат“.

Во последниве години, има пад и на бројот на нови проекти „Појас и пат“ и на обемот на кинески инвестиции во странство.

Ако гледаме во иднината, се чини дека Иницијативата „Појас и пат“ ќе се соочи со слични тешки предизвици.

„Прашањето е дали кинеската партиска држава ќе може да продолжи да ги проширува развојните проекти, бидејќи важните приматели не ги платија своите долгови“, заклучува професорот Реардон. ссм/

фото: ЕПА