Shtip, 20 nëntor 2023 (MIA) – Për shkak të zhvillimeve gjeopolitike dhe rënies së ekonomisë gjermane, ka një ngadalësim të rritjes së eksportit. Kërkesa e huaj efektive është ngadalësuar. Partnerët tanë tregtarë kanë probleme serioze ekonomike që sigurisht do të ndikojnë në ekonominë tonë, vlerëson Darko Llazarov, kryetar i Klubit të eksportuesve në Odën Ekonomike dhe prorektor i Universitetit të Shtipit.

Sipas Llazarovit, eksporti duhet të jetë një nga prioritetet e shtetit për arsye se ai është alternativa e vetme për zhvillimin e qëndrueshëm meqë ekonomia maqedonase është e vogël dhe e hapur.

"Përvoja e vendeve me rritje të shpejtë që kanë bërë përparim të madh në periudhën e kaluar në fushën e përmirësimit të performancës së kompanive eksportuese, tregojnë se shteti është faktor aktiv. Në këtë drejtim edhe krijimi i një sërë politikash dhe masash përkatëse, të cilat do të synojnë përmirësimin e performancës, respektivisht përmirësimin e kushteve ekonomike dhe të biznesit në shtet, mirëpo edhe forma të drejtpërdrejta të stimulimit dhe ndërtimit të veglave të caktuara drejt sektorëve të eksportit, mund të përshpejtojnë ndjeshëm atë proces të përmirësimit të sektorit të eksportit të vendit tonë. Në këtë kontekst, shteti ka një rol të rëndësishëm në atë proces", thekson Llazarov.

Ajo që duhet të punohet në të ardhmen, sipas Lazarov, është se si të zvogëlohet importi i lëndëve të para dhe të rritet prodhimi i tyre vendor.

"Ne kemi një komponent të madh importues të eksporteve, respektivisht, një pjesë e madhe e eksportit bazohet në importet e lëndëve të para dhe repromaterialeve dhe ne duhet të punojmë në të ardhmen se si të zëvendësojmë importet duke prodhuar komponentë vendorë që do të vendosen në produkte", shprehet Llazarovi në një intervistë të regjistruar në qendrën mediatike të MIA-s në Shtip.

Në intervistën më poshtë, të cilën e paraqesim të plotë, Llazarov jep edhe vlerësim fillestar të Propozim-buxhetit për vitin 2024, e si prorektor i UGD flet edhe për arsimin dual dhe nëse vendi ka në dispozicion kuadër të kualifikuar.

Intervistën me video-material po e transmetojmë të plotë:

Sa eksportojnë kompanitë maqedonase dhe çfarë eksportojmë në të vërtetë?

-Kur flasim për sektorin e eksportit të Maqedonisë, duhet të bëjmë dallimin midis eksporteve të kompanive të huaja, më së shpeshti të vendosura në zonat zhvillimore teknologjike dhe industriale (ZZHTI), dhe kompanive eksportuese vendore. Pse? Sepse de fakto ekziston dallim midis tyre për sa i përket përparimit teknologjik dhe sofistikimit të produkteve që i prodhojnë dhe eksportojnë, e natyrisht edhe sektorëve nga të cilët vijnë. Gjegjësisht, nëse analizojmë sektorin e eksportit të kompanive të huaja, është kryesisht brenda industrisë së makinerive, industrisë elektrike dhe kryesisht brenda industrisë së automobilave, këto janë produkte që në parim kanë një shkallë më të lartë finalizimi, respektivisht kompleksitet më të madh, por nga ana tjetër, kanë më pak vlerë të shtuar vendore sepse shumica e lëndëve të para në atë proces prodhimi kanë komponent importues. Nga ana tjetër, në pjesën e eksportit vendor, në pjesën më të madhe është brenda metalurgjisë bazike, respektivisht industrisë metalike, në kuadër të produkteve metalike ose industrisë së përpunimit të metaleve. Sigurisht, këtu është edhe industria ushqimore, bujqësia primare, industria e tekstilit, industria e veshjeve dhe disa industri të tjera, të tilla si industria e drurit dhe mobiljeve, produktet nga plastika, goma dhe të ngjashme. Megjithatë, në kontekst të kësaj, cilat janë performanca e sektorit të eksportit, mund të themi se këtë vit kemi një ngadalësim të ndjeshëm të rritjes së eksporteve dhe kompanive nga zonat, mirëpo edhe kompanive nga kompanitë vendore të eksportit.

Pse po ndodh kjo?

- Përgjithësisht për shkak të situatës gjeopolitike në nivel global dhe rënies së ekonomisë gjermane. Të mos harrojmë se pjesa më e madhe e eksporteve tona, diku rreth 50 për qind, janë të vendosura në tregun gjerman, e ne e dimë gjendjen e ekonomisë gjermane për momentin. Pra, kërkesa e huaj efektive është ngadalësuar dhe sigurisht që ka pasoja në sektorin e eksportit të vendit tonë.

Ju keni analizën tuaj, e cila vë në dukje dobësitë e eksporteve tona dhe shpreheni se shteti duhet të ndërmarrë hapa menjëherë, por duhet të ketë edhe plan afatmesëm dhe afatgjatë. Çfarë do të thotë kjo? 

- Në kuadër të Odës, kemi punuar në një analizë e cila është financuar nga një projekt në kuadër të bashkëpunimit me Agjencinë Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar. Në kuadër të kësaj analize, hartëzuam në një farë mënyre produktet dhe sektorët për të cilët ekonomia maqedonase dhe kompanitë maqedonase kanë potenciale të caktuara eksportuese. Megjithatë, në të njëjtën kohë, adresuam faktorët kryesorë kufizues, arsyet e konkurrencës së ulët të eksportit të ekonomisë maqedonase dhe masat e propozuara që synojnë përmirësimin e performancës së eksportit të vendit tonë. Ato në asnjë mënyrë nuk mund të jenë afatshkurtra sepse janë reforma sistematike që në periudhën afatmesme dhe afatgjatë duhet të zbatohen nga shteti, mirëpo edhe nga faktorë të tjerë, duke përfshirë sektorin e biznesit.

Përvoja e vendeve me rritje të shpejtë që kanë bërë përparim të madh në periudhën e kaluar në fushën e përmirësimit të performancës së kompanive eksportuese, tregojnë se shteti është faktor aktiv. Në këtë drejtim, edhe krijimi i një seti të politikave dhe masave të përshtatshme që do të synojnë përmirësimin e performancës, respektivisht përmirësimin e kushteve ekonomike dhe të biznesit në shtet. Mirëpo edhe format e drejtpërdrejta të stimulimit dhe ndërtimi i veglave të caktuara drejt sektorëve eksportues mund të përshpejtojnë ndjeshëm atë proces të përmirësimit të sektorit eksportues të vendit tonë. Në këtë kontekst, shteti ka rol të rëndësishëm në atë proces.

Përmendët Gjermaninë se 50 për qind e produkteve tona përfundojnë atje. Megjithatë, në cilat vende të tjera eksportojmë dhe çfarë eksportojmë zakonisht. Nga një vend bujqësor jemi bërë të varur nga importi?

- Maqedonia ka problem sistemik për sa i përket eksporteve dhe ky është një përqendrim i lartë eksportues. Edhe nëse merrni ekonominë gjermane, nuk është problem që ne eksportojmë në Gjermani, Gjermania është një treg i madh, i afërt me ne, etj. Megjithatë, analizat e brendshme tregojnë gjithashtu një përqendrim të lartë të eksportit atje. Do të të jap një ilustrim të shkurtër. Dhjetë produktet e para, produktet kryesore të eksportit në tregun gjerman përbëjnë rreth 50 për qind të eksporteve të përgjithshme të Maqedonisë në Gjermani. Dhjetë, 15, 20 kompani kanë një pjesëmarrje seriozisht të rëndësishme në eksportet e përgjithshme në tregun gjerman. Analizat tona madje tregojnë se ka hapësirë për depërtim shtesë në tregun gjerman. Mirëpo, duhet të përfshihen kompani të reja. Ato duhet të jenë shumë më të përgatitura, dhe natyrisht në sektorë të rinj, jo vetëm në industrinë automobilistike, por edhe brenda industrisë ushqimore, bujqësisë primare dhe sektorëve të tjerë të industrisë përpunuese. Ne kemi potenciale të caktuara eksporti në tregun gjerman dhe në çdo mënyrë duhet t'i përdorim ato potenciale.

Për më tepër, i njëjti konkluzion është bërë edhe ndaj BE-së. Shtatëdhjetë e shtatë për qind e eksporteve tona janë drejt BE-së. Mirëpo, nëse merrni pesë tregjet kryesore të eksportit të BE-së, ato përbëjnë 78 për qind të eksporteve të përgjithshme të vendit drejt BE-së. Që do të thotë se këtu ka hapësirë për diversifikim të mëtejshëm, gjeografikisht nga aspekti i përfshirjes së vendeve të tjera ose për të rritur aktivitetin tonë të eksportit në vende të tjera, siç janë Grupi i Vishegradit, Grupi Baltik, vendet skandinave dhe vendet tjera të BE-së. Megjithatë, të mos harrojmë se duhet të mendojmë edhe në tregje të tjera, siç është Afrika e Veriut, siç është Lindja e Mesme, ku ka kërkesë të madhe për produkte të caktuara. Mirëpo, për të qenë konkurrues në ato tregje, duhet të punojmë sistematikisht, në fushën e promovimit të kompanive maqedonase, promovim të produkteve maqedonase, gatishmërisë më të madhe të kompanive për të prodhuar dhe eksportuar produkte që do të jenë konkurruese në ato tregje, meqë të mos harrojmë se në të njëjtën kohë kemi konkurrentë nga e gjithë bota. Ndërsa përpiqemi të jemi konkurrues dhe të vendosim produkte nga kompanitë tona në tregjet e huaja, vendet e tjera po përpiqen të gjejnë vendin e tyre nën atë ombrellë, domethënë të pozicionohen. Pra, në këtë kontekst, mendoj se duhet të punojmë seriozisht si vend dhe të vendosim eksportet në një nga piedestalet, domethënë sektorët prioritarë të cilëve duhet t'u kushtojmë vëmendje të veçantë, duke marrë parasysh se Maqedonia është një ekonomi e vogël e hapur. Tregu i brendshëm nuk është i mjaftueshëm. Alternativa e vetme për zhvillimin e qëndrueshëm të vendit në të ardhmen është pikërisht vendosja, respektivisht konkurrenca më e madhe e kompanive tona dhe produkteve tona në tregjet e huaja.

Në para, sa është eksporti i Maqedonisë së Veriut?

- Përafërsisht 66,67 për qind e PBB-së ose diku rreth mbi tetë miliardë euro. Mirëpo, ai rritet dhe është me mesatare të caktuar prej rreth 10 për qind gjatë dhjetë viteve të fundit, me përjashtim të vitit 2020, kur për shkak të krizës së Kovidit kemi pasur ngadalësim serioz. Edhe këtë vit kemi një ngadalësim serioz të rritjes, vetëm 1,4 për qind është rritja e eksporteve. Megjithatë, Maqedonia ka një problem tjetër dhe ky problem është deficit kronik tregtar. Kemi komponent të madh të importit të eksportit. Pjesa më e madhe e eksportit bazohet në importet e lëndëve të para, repromaterialeve, etj. Dhe në këtë drejtim, ne duhet të punojmë në të ardhmen se si ta zëvendësojmë atë import me prodhimin e komponentëve vendorë, që do të vendosen në ato produkte dhe do të eksportohen si produkte vendore në njëfarë mënyre.

Gjatë analizës, a keni përcaktuar se cili është produkti më i eksportuar nga shteti ynë?

- Përfundimisht. Ne e dimë se katalizatorët dhe grupet e filtrave brenda industrisë së automobilave luajnë rol të madh në eksportet tona. Do të thosha se Maqedonia është një shembull negativ në botë ku dy ose tre produkte kanë një pjesëmarrje relativisht të madhe, rreth 30 deri në 40 për qind ose mbi 30 për qind është pjesëmarrja e përgjithshme e atyre pak produkteve. Kjo duhet të jetë një nga fushat ku duhet të punojmë në të ardhmen, ndërsa mund ta arrijmë këtë nëse diversifikojmë burimet tona drejt sektorëve të tjerë, ku kemi disa avantazhe të mundshme krahasuese.

Presidenti i Odës ekonomike Branko Azeski ka thënë në mënyrë të përsëritur se eksporti është zgjidhja. Kujt i drejtohet ky mesazh?

-  Mesazhi u drejtohet të gjithë palëve të interesuara. Së pari, do të them drejt shtetit sepse në njëfarë mënyre mund ta iniciojë, të përshpejtojë atë proces, meqë konkurrenca e kompanive nuk varet vetëm nga kompanitë. Ata, duke investuar në teknologji të reja, duke përmirësuar proceset e tyre, etj, mund të bëhen konkurrues. Megjithatë, një rol të rëndësishëm luajnë kushtet në ekonomi, në fushën e infrastrukturës, në fushën e kapaciteteve institucionale të shtetit, sundimi i ligjit, korrupsioni i ulët, siguria më e madhe, sigurimi i financimit të shtetit, kompanitë e financimit dhe ofrimi i mbështetjes në transformimin digjital.

Të mos harrojmë rolin e shtetit në promovimin e vendit. Ne e dimë se një nga rolet e Ministrisë së Punëve të Jashtme është pikërisht përmes diplomacisë ekonomike, përmes mbështetjes në fushën e performancës në panairet ndërkombëtare, për të promovuar produktet tona, për të ndihmuar kompanitë tona të bëhen më të dukshme, më të njohura në tregjet e huaja, siç bëjnë vendet e tjera. Le të marrim Slloveninë si shembull pozitiv ku shteti në periudhën e kaluar investoi në pjesën e kompanive që janë të orientuara drejt eksportit. Këtu është edhe shembulli i Turqisë, shembulli i vendeve të mëdha si Kina, e cila ka bërë revolucion serioz në 30, 40 vitet e fundit, si dhe shembuj të tjerë të suksesshëm në botë, ku shteti ka pasur rol aktiv në këtë proces.

Sigurisht, kompanitë duhet të jenë ato që punojnë për të përmirësuar këto procese. Ka disa parakushte që shteti duhet të krijojë në fushën e kapitalit njerëzor, domethënë investime më të mëdha në arsim ku dominon roli i shtetit, më tej në fushën e investimeve në kërkim dhe zhvillim, në shkencë, etj.,gjë që do të jetë impuls pozitiv për kompanitë në ndërtimin e konkurrencës së tyre më të madhe.

Sa mendoni se hyrja e vendit tonë në BE mund të ndikojë në zhvillimin e ekonomisë?

- Sigurisht, BE është partneri ynë më i madh tregtar, por nuk duhet të harrojmë se kemi ende mundësi për konkurrencë në atë treg. Përveç kësaj, duhet të kemi parasysh se ka disa standarde që kompanitë tona dhe sektori privat duhet të përmbushin, e që nuk kërkohen tani. Në këtë drejtim, nuk duhet të shohim vetëm privilegjet e hyrjes në BE, por duhet të shohim edhe detyrimet, domethënë punën për të përmbushur ato standarde që kërkohen në ato tregje, sepse edhe me hyrjen tonë në BE, kompanitë tona nëse nuk investojnë në përmirësimin e performancës së tyre dhe nëse shteti nuk përmirëson kapacitetet e tij institucionale, ne përsëri do të jemi në margjina brenda BE-së. Kështu që unë mendoj se ky proces mund të ketë ndikim të rëndësishëm pozitiv, por paralelisht duhet të punojmë në ndërtimin e kapaciteteve tona dhe përmirësimin e këtyre kapaciteteve, si në sektorin publik ashtu edhe në sektorin privat.

 

 

Cili është komenti juaj për shpenzimet kapitale në Buxhet, të cilat nuk realizohen asnjëherë njëqind për qind?

- Këtu ka një gjimnastikë buxhetore që është përdorur në periudhën e kaluar, e kjo është se me rebalancin e Buxhetit në shtator ose tetor, pra në gjysmën e dytë të vitit, shpenzimet e planifikuara kapitale shkurtohen dhe në fund përqindja përmirësohet. Ne, ekonomistët, në fund të ditës jemi të interesuar për realizimin përfundimtar të shpenzimeve kapitale, si përqindje e buxhetit ose si përqindje e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Shifrat janë vërtet zhgënjyese këtu. Mendoj se në 5,5  miliardë euro, sa është projektuar buxheti për këtë vit, duhet të ndajmë eksporte të konsiderueshme më shumë, sigurisht nga 10 në 12 për qind, në mënyrë që të kemi përshpejtim të ekonomisë. Këtu ka një pyetje tjetër që lind dhe është e ligjshme, e cila është struktura e investimeve kapitale sepse nuk është e njëjta gjë nëse do të investoni në arsim, shkencë, infrastrukturë apo në ndonjë formë tjetër të investimeve kapitale. Efektet e këtyre investimeve janë të ndryshme.

Sipas mendimit tuaj, ku duhet të investohet më shumë?

- Nëse më pyesni, e kam fjalën për infrastrukturën, arsimin, shkencën dhe politikat ekonomike.

A e bën shteti këtë?

- Shumë pak, definitivisht shumë pak. Pjesa më e madhe e strukturës buxhetore shkon për shpenzimet aktuale, pra qëllimet joproduktive që nuk kanë efekte pozitive në ekonomi. Ato kanë efekt afatshkurtër, sepse stimulojnë aktivitete të caktuara nga ana e kërkesës dhe ky është problemi me ne. Po akumulojmë deficite buxhetore dhe ekonomia po bëhet gjithnjë e më e zhytur në borxhe. Kjo është në kurriz të borxhit publik dhe privat dhe ekonomia nuk po ndërton kapacitete afatgjata. Mendoj se fokusi duhet të jetë në shpenzimet kapitale, por edhe në anën e ofertës. Dhe ana e ofertës është sektori privat dhe kapaciteti i tij për të prodhuar dhe eksportuar në tregjet e huaja. Duhet të bëhen reforma sistematike radikale, të cilat do të pasqyrojnë buxhetin në vitet e ardhshme nëse duam, në një periudhë afatmesme ose afatgjatë, të kemi disa efekte pozitive në fushën e rritjes reale, të qëndrueshme të standardit të jetesës së qytetarëve tanë.

A keni pasur diçka zhvillimore në Propozim-buxhetin, e dimë se nuk do të ketë paga më të larta për funksionarët?

- Nuk e kemi ende për shqyrtim, kështu që nuk do të doja të komentoja në këtë pikë. Megjithatë, do ta përsëris, synimi dhe politikat në periudhën e kaluar kanë për qëllim stimulimin artificial të kërkesës në dëm të ndërtimit të kapaciteteve më serioze në anën e ofertës dhe forcimin e kapaciteteve prodhuese të sektorit privat.

Ju jeni prorektor në Universitetin “Goce Dellçev” në Shtip. Në këtë post jeni prej para disa muajsh. Cilat janë idetë tuaja për zhvillimin e këtij Universiteti, duke marrë parasysh se jeni prorektor për zhvillim dhe investime?

- Universiteti “Goce Dellçev” ka kapacitete vërtet të fuqishme kërkimore dhe akoma më shumë ka potencial të madh zhvillimor dhe në periudhën e kaluar ka punuar në zhvillimin e këtyre kapaciteteve. Ajo që do të jetë roli im së bashku me administratën e rektorit të kryesuar nga Rektori Dejan Mirakovski është intensifikimi i bashkëpunimit midis shkencës nga njëra anë dhe Akademisë dhe nga ana tjetër sektorit të biznesit, respektivisht industrisë, për të përmirësuar kapacitetet kërkimore shkencore të Universitetit tonë. Mirëpo, ne gjithashtu mund t'i vendosim këto kapacitete kërkimore shkencore në funksion dhe në zbatim praktik të ekonomisë reale, në zgjidhjen e problemeve specifike brenda sektorit privat, në procesin e transformimit digjital të kompanive, në procesin e zhvillimit të produkteve të reja, përmirësimin e proceseve ekzistuese të prodhimit. Pra, ekziston një fushë seriozisht e gjerë e punës në fushën se si Universiteti mund të ndihmojë sektorin privat dhe ekonominë, por edhe zhvillimin e përgjithshëm shoqëror të vendit, dhe këtu do të jetë praktikisht fokusi im - në fushën e ndërtimit të formave të caktuara të bashkëpunimit, platformave, brenda të cilave zgjidhjet tona shkencore dhe kërkimore do të gjejnë zbatimin e tyre në praktikë, respektivisht në sektorin privat.

Sektori i biznesit ka disa vite që thotë se nuk ka fuqi cilësore punëtore. A mban ende ky qëndrim?

- Sigurisht, po.

Sa shkolla të mesme dhe institucione të arsimit të lartë po punojnë për të përmirësuar këtë temë?

- Ne për një periudhë më të gjatë kishim mungesë sistematike, sepse arsimi dhe sektori privat nuk ishin të lidhur. Megjithatë, janë bërë përpjekje në periudhën e kaluar dhe ato tashmë kanë rezultate të dukshme në fushën e arsimit të mesëm. Tani si Universitet, po përpiqemi ta zbatojmë atë koncept të dual në kuadër të arsimit të lartë, respektivisht, përmes vendosjes së mësimit serioz praktik dhe programeve të reja që do të lidhen me kërkesat e sektorit privat dhe tregut të punës. Të ndërtojmë module të reja, respektivisht drejtime të reja, që do t'u mundësojnë studentëve të ndërtojnë dhe përvetësojnë shkathtësi dhe njohuri që do të jenë praktikisht të zbatueshme në ekonomi. Do të shfrytëzoj këtë rast për të promovuar një aktivitet që tashmë e kemi nisur së bashku me Odëm ekonomike, si projekt i brendshëm i përbashkët mes UGD nga njëra anë dhe Odën Ekonomike, e që është “Studentët mësojnë nga biznesi”. Në kuadër të këtij projekti, respektivisht aktiviteti do të realizohen një sërë ngjarjesh që do të jenë në Universitetin, por edhe vizita të studentëve tanë në kompanitë në Maqedoni. Në fund, do të rrumbullakohet me konferencë në pranverë midis biznesit dhe shkencës, respektivisht studentëve. Sigurisht, në periudhën e ardhshme do të punojmë në ndërtimin e moduleve të përbashkëta në pjesën e përcaktimit të temave në industri, respktivisht ekonomi, që ne si shkencëtarë, studentët tanë në ciklin e parë, të dytë dhe të tretë, do të punojmë drejt zgjidhjes së problemeve praktike në biznes dhe kështu do të përpiqemi të tejkalojmë në një farë mënyre “hendekun” që ekziston midis shkencës dhe arsimit të lartë dhe sektorit privat. Dhe ky do të jetë një nga kontributet tona si Universitet në kuadër të vendit tonë.

Z. Llazarov, ajo që thuhet është se në vitin 2022/2023 kemi pasur 69 për qind të nxënësve të shkollave të mesme të vitit të parë të regjistruar në shkollat e mesme profesionale. A bëhet fjalë për atë se  nxënësit e shkollave të mesme po kthehen drejt prodhimit, respektivisht sektorit real, apo se këta fëmijë po përgatiten të shkojnë jashtë vendit?

- Mendoj se tregu i punës dikton kushtet dhe tendencat që po ndodhin tani në fushën e interesit më të madh të nxënësve të shkollave të mesme në profesionet teknike sepse tregu i punës në periudhën e kaluar kërkonte punëtorë të kualifikuar në pozicione të caktuara në prodhim. Tani ka një trend të rritjes së pagave, përmirësimit të kushteve duke modernizuar proceset teknologjike në kompani, që është një hap pozitiv në atë drejtim. Mirëpo, paralelisht, po punojmë për ngritjen e kapaciteteve dhe stafin e arsimit të lartë sepse shteti ka nevojë edhe për staf të kualifikuar, por edhe staf të arsimit të lartë që do të punojë në ato pozicione që kërkohen në bazë të atyre kualifikimeve, njohurive, shkathtësive...

Projeksioni juaj për vitin e ardhshëm, si do të jetë rritja dhe zhvillimi ynë ekonomik?

- Bazuar në parashikimet e institucioneve ndërkombëtare, veçanërisht të Bankës Botërore, gjasat janë të pafavorshme. Duhet të jemi të sinqertë këtu. Sipas atyre projeksioneve të institucioneve përkatëse ndërkombëtare, Maqedonia do të jetë vend që në vitet e ardhshme, veçanërisht 2024 dhe 2025, do të ketë normën më të ulët të rritjes, krahasuar me të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, gjë që sigurisht duhet të na shqetësojë dhe duhet të jetë alarm për të gjithë faktorët në vend, veçanërisht politikëbërësit ekonomikë, në fushën e ndërtimit ose azhurnimit të politikave ekzistuese, në mënyrë që të përshpejtohet rritja. Sigurisht, rrethanat gjeopolitike dhe zhvillimet globale nuk janë në favorin tonë. Sepse e dimë që një numër i madh vendesh shumë të zhvilluara, duke përfshirë partnerët tanë më të mëdhenj tregtarë brenda BE-së, kanë probleme serioze ekonomike. Kjo me siguri do të ndikojë në vendin tonë. Megjithatë, ky nuk është arsyetim për ne. Përkundrazi, duhet të punojmë shumë më guximshëm dhe shumë më shumë në tejkalimin e këtyre sfidave me të cilat përballemi globalisht. Megjithatë, duke ndërtuar kapacitetet tona, duke e përdorur këtë periudhë për të na pozicionuar më mirë në ato zinxhirë furnizimi global ndërkombëtar, sepse vetëm në këtë mënyrë mund të shpresojmë për disa rezultate pozitive ekonomike më të qëndrueshme në planin afatgjatë.

Çfarë duhet të bëjë shteti që të kemi eksport më të madh?

- Ka shumë masa që duhet t'i ndërmarrë shteti. Së pari, thashë përmirësim të kushteve ekonomike, në drejtim të përmirësimit të klimës së biznesit, por edhe infrastrukturës, investimeve në arsim, investimeve në hulumtim, nxitjes së kompanive, respektivisht masave që do të synojnë mbështetjen e tyre në modernizim. Me një fjalë, investimi i shtetit në gatishmëri më të madhe të kompanive për eksport. Nga ana tjetër, shtylla e dytë mbi të cilën duhet të punojë shteti është promovimi më i madh i produkteve maqedonase, i kompanive maqedonase, sepse këto janë masa nga ana e ofertës dhe nga ana e kërkesës, pa të cilat nuk mund të ndodhë një hap më serioz. Mendoj se shteti duhet të punojë në fushën e tërheqjes së investimeve të huaja direkte dhe lidhjes së tyre me ekonominë vendore, nëse duam të shpresojmë për një vlerë të shtuar vendore më të madhe të eksportit të ardhshëm nga ZZHTI. Pra, ne kemi një sërë masash që mund të vihen në veprim, duke përfshirë përmirësimin e mbështetjes financiare ose ndërtimin e mekanizmave ose mjeteve të caktuara financiare për të mbështetur eksportuesit. Po mendoj veçanërisht për instrumente të caktuara, të cilat mund të përshpejtohen ose krijohen përmes Bankës Zhvillimore në fushën e faktorit të eksportit dhe në fushën e sigurimit të eksportit, etj. që kërkojnë sigurimin e arkëtimeve të eksportit, dhe masa të tjera në fushën e kredive të favorshme financiare që mund t'u ofrohen kompanive të orientuara drejt eksportit për t'u bërë më konkurruese në tregjet e huaja.

Viktoria Dimitrova-Jovanova

Video dhe montazhi: Asllan Vishko dhe Vlladimir Rabasoviq