Bruksel, 4 korrik 2023 (MIA) - Situata e sigurisë në fqinjësinë e territorit të vendeve të NATO-s pas aneksimit rus të Krimesë në vitin 2014 dhe veçanërisht pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt të vitit të kaluar, aktualizon çështjen e ndarjes së barrës së kostove ndërmjet anëtarëve të Aleancës.

Siç shprehet në një analizë për portalin "NATO Review", bashkëpunëtori i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) dhe ish-ndihmës Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s për Investimet në Mbrojtje, Kamij Gran, çështja e kostove të mbrojtjes së Aleancës është aq e vjetër sa vetë Pakti dhe në thelb bazohet në dy debate.

I pari lidhet me arritjen e qëllimit të misionit të NATO-s për të garantuar sigurinë e zonës euroatlantike dhe i dyti, me ndarjen e barrës së kostove të mbrojtjes, prandaj, sipas Gran, aleatët europianë dhe Kanadaja, shpeshherë me të drejtë, kritikohen nga Shtetet e Bashkuara se nuk mbajnë pjesën e tyre të të barrës së mbrojtjes kolektive.

Ai kujton se Angazhimi i Investimeve në Mbrojtjes (DIP) i vitit 2014 – i rënë dakord në Samitin e Uellsit në vitin 2014 – krijoi një themel të rëndësishëm që vendosi objektivin që secili anëtar të ndajë të paktën 2 për qind të PBB-së së tij për nevojat e mbrojtjes.

“Si rezultat i DIP-it, aleatët europianë dhe Kanadaja kanë investuar 350 miliardë dollarë shtesë që nga viti 2014, duke rritur shpenzimet e mbrojtjes gjatë tetë viteve të ardhshme. Megjithatë, është e rëndësishme të shikojmë jo vetëm shifrat, por edhe prioritetet dhe aftësitë mbrojtëse që ofrohen pasi aleatët rritin gradualisht shpenzimet e mbrojtjes. Në prag të samitit të Villnus-it dhe 75-vjetorit të Aleancës, i cili do të festohet në Uashington në vitin 2024, ia vlen gjithashtu të merret parasysh rëndësia e objektivit aktual prej 2 për qind dhe të përpiqemi të përcaktojmë angazhime të qëndrueshme dhe afatgjata”, deklaron Gran.

Ai kujton se gjatë Luftës së Ftohtë, shpenzimet e mbrojtjes për aleatët e NATO-s, duke përjashtuar Shtetet e Bashkuara, ishin mesatarisht mbi 3 për qind të PBB-së, me disa ndryshime të rëndësishme dhe rrallëherë bien nën 2 për qind. Fundi i Luftës së Ftohtë u pasua nga rënia e parë e ndjeshme në shpenzimet e mbrojtjes në fillim të viteve 1990, ndërsa në 20 vitet e ardhshme, veçanërisht pas krizës globale financiare në vitin 2008, shpenzimet e mbrojtjes ranë me rreth 20 për qind.

“Kjo çoi në një reduktim të ndjeshëm të madhësisë dhe gatishmërisë së forcave të armatosura të shumicës së aleatëve. Për më tepër, vendet e reja anëtare të NATO-s prireshin të reduktonin shpenzimet e mbrojtjes pas anëtarësimit në Aleancë, duke përforcuar perceptimin se disa aleatë po "përfitonin në kurriz" të të tjerëve. Gjatë dekadës së fundit, këto rënie në shpenzimet e mbrojtjes nga aleatët e NATO-s kanë qenë në kontrast të fortë me tendencat nëpër botë”, thotë Gran, duke vënë në dukje se sipas të dhënave nga Instituti i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI) në vitin 2000, shpenzimet për mbrojtjen e Rusisë u rritën me 227 për qind, ndërsa ato të Kinës u rritën me 566 për qind.

Pas aneksimit të Krimesë nga Rusia, krerët e shteteve ose qeverive të anëtarëve të NATO-s ranë dakord në Samitin e Uellsit të vitit 2014 për Angazhimin e Investimeve të Mbrojtjes (DIP), i cili edhe sot e kësaj dite mbetet baza politike e angazhimit të Aleatëve për të rritur shpenzimet e mbrojtjes.

Sipas DIP, anëtarët e NATO-s janë zotuar që brenda një dekade, pra deri në vitin 2024, të rrisin gradualisht fondet që ndajnë për mbrojtjen në nivelin 2 për qind të PBB-së kombëtare. Përveç kësaj, ata janë zotuar të shpenzojnë më shumë se 20 për qind të buxheteve të tyre të mbrojtjes për prokurimin e pajisjeve dhe kërkimin dhe zhvillimin.

“Por edhe me këtë detyrim shtesë, u bë shpejt e qartë se zëri prej 2 për qind ishte standardi financiar dhe politik kundrejt të cilit do të gjykoheshin fillimisht përpjekjet e aleatëve, duke përfshirë në kontekstin e mosmarrëveshjeve të rinovuara transatlantike mbi ndarjen e barrës së shpenzimeve gjatë mandatit të (Presidentit amerikan Donald) Trumpit”, konkludon Gran.

Ai vlerëson se Raporti Vjetor i Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s për vitin 2022 tregon se përpjekjet për arritjen e këtyre synimeve ishin mjaft të dukshme, kështu që nga viti 2015 numri i vendeve që kanë përmbushur objektivin “me 2 për qind të PBB-së” është rritur nga 3 në 7 , dhe për ato vende që arritën objektivin “për investime mbi 20 për qind” u rrit nga 7 në 26.

Megjithatë, sipas tij, edhe pse rritja e shpenzimeve për mbrojtjen gjatë tetë viteve të fundit ka siguruar fonde shtesë, ato para ende nuk i lejojnë të gjitha vendet anëtare të kapërcejnë pasojat e shkurtimeve të mëparshme të buxhetit të mbrojtjes.

Problemi i dytë, sipas Gran, është se aleatët përballen me mungesën e kapacitetit gjinor që është lënë pas dore për më shumë se 20 vjet pasi ata fokusohen në menaxhimin e krizave dhe kundër kryengritjes në rajonin më të gjerë të Lindjes së Mesme dhe në Afrikë.

“Procesi i planifikimit të mbrojtjes së NATO-s u ka mundësuar aleatëve të identifikojnë këto boshllëqe kyçe të aftësive dhe kështu të fillojnë rindërtimin e aftësive tokësore, detare ose ajrore përmes blerjes së platformave moderne. Aleatët janë gjithashtu të fokusuar në rindërtimin e kapaciteteve të industrisë së mbrojtjes. Objektivat dhe prioritetet mund të ndryshojnë nga një aleat në tjetrin në varësi të madhësisë dhe vendndodhjes, por përparësia për NATO-n në tërësi është të rivendosë kapacitetin ushtarak dhe industrial për të përballuar sfidat”, shtoi Gran.

Sipas tij, fushat specifike të fokusit në atë drejtim janë zhvillimi i forcave tokësore, kryesisht njësitë e blinduara dhe artileria dhe logjistika, mbrojtja e mëtejshme e integruar kundërajrore dhe raketore, si dhe operacionet nënujore.

“Së treti, rritja e shpenzimeve për mbrojtjen i lejon aleatët të përgatiten më mirë për të ardhmen. Avantazhi teknologjik i NATO-s ka qenë gjithmonë një aset kyç për Aleancën. Investimi në mbrojtje nxit kërkimin, zhvillon gjeneratën e ardhshme të pajisjeve dhe siguron që NATO të mbetet konkurruese në fusha të reja si forcat hapësinore ose hapësira kibernetike. Ky fokus në inovacionin është kyç për suksesin e ardhshëm të NATO-s në një mjedis ku avantazhi teknologjik i Perëndimit nuk mund të merret më si i mirëqenë. Kjo do të kërkojë bashkëpunim shumë më të ngushtë me aktorë të ndryshëm në sektorin privat, komunitetin akademik dhe autoritetet rregullatore, duke përfshirë Bashkimin Evropian”, shton Gran.

Ai thekson se secili nga këto prioritete i vetëm justifikon përpjekjen për të rritur shpenzimet e mbrojtjes dhe tregon qartë se sa vendimtare është një përpjekje e qëndrueshme, veçanërisht në mjedisin e sigurisë ku jetojmë sot.

“Gjithnjë e më shumë aleatë po shpallin plane për të shkuar mbi objektivin prej 2 për qind dhe për të bërë investime më të mëdha në pajisje dhe objekte të reja. Disa sugjerojnë rritjen e objektivave, ndërsa të tjerë mbeten të shqetësuar për pasojat e një mjedisi të ngushtë fiskal dhe aftësinë e tyre për të shfrytëzuar mirë buxhetet që po shpenzohen shumë shpejt. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të pranohet se 2 për qind duhet të jetë dyshemeja, jo tavani. Dhe është po aq e rëndësishme që të bëhen përpjekje të qëndrueshme në atë drejtim gjatë dekadës së ardhshme ose të paktën derisa mjedisi i sigurisë të bëhet më inkurajues”, mendon Gran.

Ai vlerëson se, për fat të keq, mjedisi i sigurisë në Evropë do të mbetet i paqëndrueshëm për një të ardhme të parashikueshme dhe për këtë arsye nevojiten masa të forta parandaluese dhe mbrojtëse për të parandaluar zgjerimin e konflikteve në territorin e NATO-s.

“Rusia ka të ngjarë të mbetet armiqësore dhe/ose e paqëndrueshme, me aftësitë e saj kryesore ushtarake kryesisht të pazvogëluara jashtë fushës së tokës. Në krahun jugor të Evropës, një hark paqëndrueshmërie shtrihet nga Afrika Perëndimore në Afganistan, me shtete të shumta gjysmë të dështuar dhe destabilizimin e mundshëm të mëtejshëm, të nxitur ndër të tjera nga veprimet ruse. Konkurrenca strategjike me Kinën, duke përfshirë një prani të shtuar kineze në zonën euro-atlantike, gjeneron rreziqe shtesë të pasojave potencialisht të mëdha”, thekson Gran.

Ndaj, sipas tij, me afrimin e Aleancës në vitin 2024, të gjithë sytë do të jenë te afati fillestar për arritjen e objektivit “2 për qind të PBB-së”. Kjo është arsyeja pse Samiti i ardhshëm i Villnusit më 11 dhe 12 korrik dhe Samiti i Uashingtonit në 2024 duhet të jenë një mundësi për udhëheqësit e NATO-s që të rishikojnë arritjet dhe të bien dakord për angazhimet e ardhshme.

Gran beson se këto angazhime të ardhshme mund të përfshijnë arritjen pa vonesa të synimeve të përcaktuara nga Samiti i Uellsit, angazhimet për të bërë përpjekjet e nevojshme për të forcuar ushtritë, adresimin e mangësive të identifikuara në Procesin e Planifikimit të Mbrojtjes dhe shqyrtimin e mundësive për të lidhur më mirë aktivitetet e NATO-s me BE-në, veçanërisht nëpërmjet investimit të përbashkët në aftësi dhe teknologji.

“Biseda për investimet në mbrojtje dhe buxhetin nuk mund dhe nuk duhet të përjashtohet nga debati më i gjerë strategjik mes aleatëve, pasi ato lidhen me të ardhmen e marrëdhënieve transatlantike, 75 vjet pas krijimit të NATO-s. Kjo kërkon që aleatët të ndërgjegjësohen plotësisht se sa ka ndryshuar mjedisi i sigurisë dhe sa ka ndryshuar vetë Aleanca për të përballuar sfidën – jo vetëm në shumicën e 75 viteve të fundit, por veçanërisht në dhjetë vitet e fundit. Vetëm përmes këtij realizimi aleatët do të jenë në gjendje të nxjerrin mësime të sinqerta dhe të qarta për epokën e re në historinë e NATO-s.

Sashko Panajotov

Foto: Arkivi i MIA-s