Shkup, 9 maj 2023 (MIA) - Përkundër urgjencës së momentit me luftën në Ukrainë, e cila kinse një vit më parë pritej të përshpejtonte procesin, nuk ka ndryshime thelbësore në pjesën e zgjerimit. BE-ja nuk ka një vizion unik për zgjerimin dhe nuk ka interes nga shtetet anëtare për procesin apo përcaktimin e ndonjë afati për një zgjerim të ri, vlerëson në analizën për MIA-n me rastin e Ditës së Fitores mbi Fashizmin - 9 Majin, Marko Troshanovski nga Instituti i Demokracisë Societas Civilis dhe Andreja Stojkovski nga Instituti "Prespa".

I pyetur nëse BE-ja ka një vizion dhe politikë të qartë për zgjerim, Troshanovski thekson se një vizion i vetëm i BE-së për konceptin e zgjerimit, për fat të keq, ende nuk ekziston. Ai shton se ka disa variante që e shohin zgjerimin nga perspektiva e anëtarësimit të plotë në baza të barabarta me anëtarët ekzistues të BE-së, të anëtarësimit me faza, në BE, të Evropës me shpejtësi të shumëfishta, me anëtarët e rinj që nuk kanë pushtet politik si anëtarët e vjetër etj.

“Prandaj, për momentin mund të themi se nuk ekziston një model unik i zgjerimit të BE-së, përveç kësaj, parimi i unanimitet në vendimmarrje e shkatërron plotësisht besueshmërinë e metodologjisë evropiane për zgjerimin, duke imponuar, si në rastin e Maqedonisë, çështjet bilaterale të jenë kriter për përmbushjen e kritereve të Kopenhagës. Përveç kësaj, pamë që u bë një aleancë e shteteve anëtare më të forta që janë në favor të refuzimit të unanimitet dhe futjes së parimit të shumicës së cilësuar në vendimmarrje, gjë që sigurisht do ta bëjë kuadrin e zgjerimit dukshëm më efektiv, por tani për tani jemi mjaft larg nga kjo. Kështu që po, për fat të keq, tani ne nuk shohim angazhim të plotë, pavarësisht urgjencës së momentit me luftën në Ukrainë, e cila supozohej se do të përshpejtonte procesin një vit më parë, ne ende shohim ndryshime të vogla, por jo ndonjë ndryshim thelbësor në zonën e zgjerimit. Serbia, BeH dhe Mali i Zi janë ende të bllokuar. Bosnja sapo mori statusin e kandidatit. Fillimin e fazës së dytë ndoshta do ta ndalojmë nga fillimi i negociatave”, thotë Troshanovski.

Sipas Stojkovskit, nëse bëhet krahasimi i procesit të zgjerimit deri në vitin 2013 dhe si ka ecur politika e zgjerimit nga ai vit e deri më sot, është evidente se ka një dallim të qartë të vizionit apo pritjeve për t'u përballur me fluksin e shteteve të reja, nga aspiratat e tyre për t'u demokratizuar përmes një procesi anëtarësimi me një politikë ekspansioni krejtësisht inekzistente ose shumë të dobët në këtë moment, pra në këto 10 vitet e fundit.

“Në disa raste në të kaluarën, BE-ja e ka bërë të qartë se kur pritet zgjerimi, si do të vazhdojë zgjerimi, çfarë do të ndodhë. Ne vetë nuk duhet të justifikohemi, vendet e rajonit, përfshirë edhe ne, sepse për një kohë të gjatë ka pasur stagnim të plotë dhe për këtë arsye pritej që metodologjia e re të siguronte një zgjerim të tillë, por nuk shohim ndonjë interes serioz për perëndimin kur bëhet fjalë për vendet e zgjerimit. E vetmja gjë që mund të na inkurajojë se ndoshta do të ketë një përshpejtim, një vizion më të qartë të zgjerimit është përsëri një rritje e re e vendeve që kërkojnë të anëtarësohen në BE - kriza në Ukrainë dhe proceset që nisën falë krizës në Ukrainë. Këto mund ta përshpejtojë procesin, por as për këtë nuk ka garanci. Sepse, përsëri, nuk ka asnjë vend që do ta marrë seriozisht politikën e ekspansionit dhe do ta bëjë politikën e tij”, thekson Stojkovski.

Maqedonia e Veriut i ka vendosur vetes synimin e vitit 2030 si datë përfundimtare për anëtarësimin e plotë në BE dhe u shpreh edhe pritshmëria që Brukseli të caktojë datën për valën e ardhshme të zgjerimit. Sa i përket faktit se sa e realizueshme është kjo, nëse ka një interesim të tillë nga anëtarët e BE-së, të dy analistët ndajnë mendimin se kjo do të ndikojë pozitivisht në proceset e reformës, por se nuk shohin interes te shtetet anëtare për të përcaktuar ndonjë afat për procesin.

Stojkovski thotë se aktualisht po krijohen disa, me kusht, mini-blloqe, koalicione ndërmjet shteteve anëtare, të cilat qëndrojnë për çështje të ndryshme dhe se kjo është një periudhë jashtëzakonisht e favorshme për koalicione kaq të vogla, veçanërisht për një koalicion kur bëhet fjalë për valën e ardhshme të zgjerimit.

“Aktualisht kemi disa vende kandidate dhe disa vende për të cilat rekomandohet hapja e negociatave. Unioni duhet, për t'ia lehtësuar vetes punën e tij, të përcaktojë në të ardhmen se kur mund të pritet aderimi i këtyre vendeve dhe në të njëjtën kohë të sigurojë që procesi të ecë në atë mënyrë. Nëse Komisioni dhe shtetet anëtare, pra Franca, janë të kënaqur me metodologjinë e re që doli me kërkesën e tyre dhe pretendojnë se ofron një mundësi për integrim të përshpejtuar në sektorë të caktuar, ofron një mundësi për menaxhim politik të procesit, i cili mund të jetë sa më i shpejtë dhe më i ngadalshëm në varësi të mënyrës sesi shtetet sillen në procesin e reformës, atëherë mund të pritet që fjalë për fjalë të mund të përdoret për të përshpejtuar procedurën. Tani duhet të krijohet një grup i tillë që do të vazhdojë të avokojë”, thotë Stojkovski.

Të shumtë janë ata që flasin për nevojën që vendi të bëhet anëtar i BE-së, por, thekson ai, tani është shansi ta tregojmë në veprim duke mbështetur konkretisht këtë mandat. Nuk do të thotë asgjë, pra nuk do të thotë një premtim nga i cili BE-ja nuk mund të ikë, sepse nga ne do të varet se sa do të jemi të gatshëm për anëtarësim. Por është mirë që ta bëjnë këtë, sepse do t'u jepet një vizion i qartë, thekson Stojkovski.

Ai është optimist se është e mundur miratimi i amendamenteve kushtetuese deri në nëntor dhe se sipas standardit të KE-së për zhvillimin e negociatave, ne mund të bëhemi anëtarë të BE-së në vitin 2030, dhe kjo është edhe data kur korniza aktuale financiare e përfundon BE-ja (2024 - 2030) dhe kur do të fillojë të planifikohet, pra të zbatohet plani i ri financiar shtatëvjeçar, “dhe është mirë që Maqedonia të bëhet anëtare pikërisht në atë moment”.

Më 1 qershor në Kishinau të Moldavisë, është caktuar samiti i dytë i Komunitetit Politik Evropian (KPE) - iniciuar nga presidenti francez Makron, i cili përfaqëson një platformë politike për dialog dhe bashkëpunim të vendeve evropiane nga i gjithë kontinenti për zgjidhjen e çështjeve me interes të përbashkët, si stabiliteti, siguria, ndryshimet klimatike, energjia.

“Bëhet shumë zhurmë për diçka që nuk ka merituar të diskutohet deri më tani”, është decid Troshanovski kur pyetet për korrelacionet e kësaj platforme të re politike me procesin e zgjerimit.

Stojkovski, nga ana tjetër, beson se KPE-ja mund të jetë një mekanizëm i mirë për presion shtesë mbi shtetet anëtare të BE-së, nga shtetet joanëtare, të cilat duhet të insistojnë se KPE-ja mund të jetë vetëm një mënyrë për shkëmbimin e mendimeve, qëndrimeve dhe bashkëpunimit mes vendeve në Evropë, jo gjysma e anëtarësimit për ata që janë jashtë rrethit.

Në samitin e qershorit 2022, BE-ja i dha Ukrainës dhe Moldavisë statusin e kandidatëve për anëtarësim në Bashkim, ndërsa për Gjeorgjinë, parakusht për marrjen e statusit kandidat është zbatimi i reformave. Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria mbajtën konferencën e parë ndërqeveritare me BE-në më 19 korrik 2022. Në Maqedoninë e Veriut, procesi i shqyrtimit është në vazhdim, por hapja e grupimeve kushtëzohet me ndryshimet kushtetuese. BeH mori gjithashtu statusin e kandidatit në dhjetor të vitit të kaluar. Vendi i fundit që u bë anëtar i BE-së ishte Kroacia në vitin 2013.

Violeta Gerov

Foto: Arkivi i MIA-s