5 октомври 2022 (Данас) Дали да се грижиме за економскиот раст или инфлацијата се чини дека е главната дилема на креаторите на економската политика во регионот. По речиси една деценија, барем на овие простори, каде што фискалната и монетарната политика имаа иста цел, се чини дека на тоа му дојде крајот. На Самитот на министри за финансии, гувернери и директори на даночните управи од регионот, организиран од Здружението на економисти на Србија, можеше да се слушне дека проблемите се речиси исти - висока, претежно увезена инфлација, но сепак повисока отколку во еврозоната, што укажува и на внатрешни нерамнотежи. Над јавните финансии се надвисна темен облак од високи каматни стапки и се поскапи задолжувања за финансирање на буџетскиот дефицит. Како да се дојде до пари поевтини од она што може да се најде на пазарот, е клучната задача на министрите за финансии. Сето тоа во ситуација кога однадвор доаѓаат закани како војната во Украина, прекините во синџирите на снабдување, прескапата енергија, покачување на каматите од водечките централни банки и најава за рецесија во најголемите економии. Во економијата често се присутни т.н. самоисполнувачките пророштва, односно изјавите на високи функционери како гувернерот на централната банка или министерот за финансии за опасностите од негативните случувања можат да ја алармираат јавноста и инвеститорите, а потоа тие навистина да се материјализираат. Затоа и не чуди што сите министри генерално укажаа на стабилноста на нивните буџети, нискиот јавен долг и ликвидноста во касата. Речиси сите министри се пофалија со рекордни буџетски приходи годинава, според нив, „не само поради инфлацијата“. Гувернерите, пак, тврдеа дека ги научиле лекциите од светската финансиска криза во 2008 година и дека банкарскиот сектор е исчистен од трулите јаболка, дека ликвидноста на банките е одлична, а капиталната адекватност е далеку над пропишаните минимуми. Но, сега имаме ситуација кога централните банки треба да ги зголемат референтните каматни стапки за да го запрат растот на цените, барем на оние стоки кои не се директно погодени од војната во Украина и нарушувањето на синџирите на снабдување, но цената на тоа е забавување на економијата. На популарноста на владите на државите, од друга страна, нема да влијае добро ако нивните економии влезат во рецесија, ако луѓето ги загубат своите работни места или ако нивните плати и пензии ја загубат вредноста поради инфлацијата. Изјавите за неопходноста од соработка меѓу фискалните и монетарните власти се чини дека дополнително го истакнаа овој дуализам. Шефот на Меѓународниот монетарен фонд за Западен Балкан, Стефани Ебле, јасно кажа што треба да биде приоритет. „Монетарната политика мора да ја одигра својата улога и тоа ќе има импликации и врз буџетот и врз растот. Монетарната политика мора цврсто да ја контролира инфлацијата и во тој процес да ја задржи целосната независност, или во спротивно се ризикува помала ефикасност на мерките на монетарната политика“, оцени Ебле на Самитот со јасна порака дека централните банки мора да ја намалуваат инфлацијата независно од Владата која можеби сака помалку рестриктивна монетарна политика. „За време на пандемијата, монетарната политика ја надополнуваше фискалната политика, но сега фискалната политика мора да ја поддржува монетарната политика“, е пораката од Ебле до министрите за финансии да не ја стимулираат побарувачката со зголемување на платите и трошењето, додавајќи дека тоа значи пред сè ограничување на побарувачката. „Ќе биде потребна фискална консолидација. Платите во јавниот сектор треба да се обуздаат, бидејќи тие го зголемуваат притисокот врз инфлацијата покрај притисокот врз буџетот. Подобро да се одобруваат еднократни бонуси отколку да се зголемуваат платите“, рече Ебле. Таа, исто така, посочи дека на широката неселективна буџетска помош како што ја имавме во претходните две години веќе нема да се гледа со одобрување, туку ќе треба да ги таргетира најзагрозените. На пример, една таква широка мерка за помош би била субвенционирана електрична енергија за сите. „Ограничувањето на цените на струјата не само што е фискално преголем трошок, туку и не поддржува заштеда на електрична енергија“, рече таа. Исто така, совет на ММФ е да не се намалуваат даноците. За некои земји, меѓу кои и Србија и Северна Македонија, кои во моментов преговараат со Фондот за финансиски аранжман, во наредните години тоа нема да биде само совет, туку веројатно и услов за добивање пари. Пораката на гувернерот на Централната банка на Босна и Херцеговина Сенад Софтиќ е уште подиректна: „Живееме во илузија дека имаме доволно пари и дека буџетите се полни, поради инфлацијата, но не сум сигурен дека ќе има доволно пари за се во иднина, вклучително и за отплата на долговите. Прашање е дали сега треба да одиме на консолидација или задолжување, но не смееме да одиме на задолжување и потрошувачка, бидејќи тогаш тоа повторно ќе ја поттикне инфлацијата“, оценува Софтиќ. Со истовременото глобално забавување на економскиот раст и високата инфлација, се отвора маѓепсан круг. Како што објасни вицегувернерот на Хрватската народна банка, Михаел Фауленд, по мерките за помош за време на пандемијата, државите го намалија фискалниот простор за помош, а од друга страна, кога ќе надмине пет проценти инфлацијата почнува да се храни самата себе. Тогаш централните банки мора да ги зголемат каматните стапки, бидејќи постои опасност од висока инфлација и ризик за забавување на економијата. „Како што се зголемуваат каматните стапки, буџетот мора да плаќа повеќе за јавните долгови, а уште помал станува просторот во јавните финансии за помош на домаќинствата и бизнисите. Дополнително, ако фискалната политика е непромислена, со висок дефицит и јавен долг, каматите на јавниот долг се повисоки“, оцени тој. Министрите за финансии се воздржаа од споменување на зголемување на платите и пензиите, иако повеќето земји од регионот или ќе ги спроведат тоа до крајот на годината или веќе ги спроведоа. Во услови на огромни каматни стапки на обврзниците, тие се потпираат на Светска банка, ММФ, ЕБОР или ЕИБ и нивните ниски каматни стапки. Зошто помалку се размислува за реформи, да речеме поефикасни јавни претпријатија, праша министерот за финансии на Црна Гора, Александар Дамјановиќ, кому главоболка му предизвикуваат „четири, пет компании кои прават долг од стотина милиони евра“. „Размислуваме за изборниот хоризонт кој сега е 1,5-2 години. Политиката притиска да се даде приоритет на краткорочните и видливи успеси како што се придобивките за граѓаните, зголемувањето на пензиите, додека реформите остануваат на страна. Неопходна е сериозна и стабилна влада која ќе воведе реформски мерки. Потребна е широка политичка поддршка, а во регионот има малку места каде што имате стабилна влада што може да го направи тоа“, оцени Дамјановиќ./ Фото: Данас