13 јули 2023 година

Ројтерс

Премиерот на Израел, Бенјамин Нетанјаху, ги обнови обидите на владата да го промени правосудниот систем на Израел и повторно предизвика невидени протести од целата земја.

Кнесетот (израелскиот Парламент) во понеделникот требаше да гласа во прво читање за нацрт-законот со кој се ограничуваат овластувањата на Врховниот суд. Ова е прво од трите собраниски читања. Се чини дека протестите во земјава ќе растат доколку се прифати законот.

Биланс на состојба

Религиозно-националистичката влада на Нетанјаху уште во јануари го почна својот проект за сеопфатни судски реформи, набргу откако членовите на кабинетот положија заклетва. Предложените измени вклучуваа ограничување на овластувањата на Врховниот суд, а во исто време на власта и даваат директни овластувања за одлучување при назначувањето на судии. Но, наспроти заднината на зголемената загриженост кај западните сојузници на Израел, растечките социјални немири и падот на курсот на националната валута, шекелот, на крајот на март Нетанјаху престана да се залага за промени, за да може да се водат разговори со опозицијата. Тие пропадна три месеци подоцна и Нетанјаху продолжи да работи на нацрт-законот, отстранувајќи некои од првично предложените измени, како што е текстот што ќе му овозможи на Кнесетот да ги поништи судските одлуки. Другите измени, сепак, останаа содржани во предлог-законот.

Каков е новиот „нацрт-закон за разумноста“?

Измената на законот ќе го ограничи правото на Врховниот суд да ги прогласува за неразумни одлуките на владата, поединечни министри или избрани функционери, лишувајќи ги судиите од правото да ги оценуваат таквите одлуки на власта како „неразумни“.

Поддржувачите на овој предлог-закон тврдат дека тоа ќе овозможи поефективно управување, бидејќи на судот му остануваат други инструменти за судска контрола, како што е принципот на пропорционалност. Критичарите пак изјавуваат дека доколку нема уставно загарантирана меѓусебна контрола меѓу трите сили, тие ќе се отворат за корупција и злоупотреба на власта.

Кој е проблемот на владата со судскиот систем?

Мнозинството во владејачката коалиција верува дека судот е левичарски, има елитистичка пристрасност и премногу силна тенденција да се меша во политичката сфера, често ставајќи ги правата на малцинството над националните интереси и узурпирајќи ја моќта, што треба да биде единствено во рацете на слугите избрани од народот.

Зошто толку многу Израелци протестираат?

Те веруват дека демократија и во опасност. Многу Израелци се плашат дека дури и доколку Нетанјаху тврди дека е невин во актуелното судење за корупција против него, тој и неговата тврдодесничарска влада ќе ја поткопаат идната независност, што ќе има сериозни дипломатски и економски последици. Социолошките студии покажуваат дека целокупната судска реформа не е популарна кај повеќето Израелци, кои главно се загрижени за зголемувањето на цените и прашањата поврзани со нивната безбедност.

Зошто предложените промени будат таква вознемиреност?

Демократската меѓусебна контрола на Израел меѓу трите сили е релативно кревка. Израел нема Устав, само „фундаментални закони“ за заштита на темелите на демократијата. Во еднодомниот Кнесет, владата има мнозинство од 64:56 мандати. Претседателската институција е прилично церемонијална, така што Врховниот суд се смета за бастион на демократијата, кој ги штити граѓанските права и владеењето на правото. САД сега го повикуваат Нетанјаху да побара поширок консензус за прашањето за идните реформи и да ја зачува независноста на идната влада.

Дали се планираат други промени?

Тоа не е јасно. Нетанјаху сигнализираше дека сака да го промени начинот на избор на судии, но не секогаш ги доведуваше во прашање истите измени, кои веќе се вклучени во друг предлог-закон, за кој треба да се расправа во третото читање во Кнесетот. Има предлози, вклучително и за измени во статутот на правните советници. Опозициските пратеници тврдат дека коалицијата на Нетанјаху се обидува да спроведе сеопфатна судска реформа на парче, која постепено ќе ја ограничи независноста на судот, закон по закон. Владејачката коалиција порача дека се однесува одговорно кон судската реформа.