12 март 2024

„Наша заедничка цел е, со текот на времето, да го направиме за истокот на Европа она што НАТО веќе помогна да го направи за западот на Европа. Постојано и систематски ќе продолжиме да ја бришеме линијата што во Европа ја повлече крвавата чизма на Сталин“, рече тогашниот државен секретар Медлин Олбрајт пред дваесет и пет години при добредојде на првите нови членки на НАТО по крајот на Студената војна.

За жал, денес во Европа се повлекува нова линија – од диктатор со друго име, кој, сепак, не се срами да ги изврши истите грозоморни злосторства како претходниот.

Лекција од минатото

Пред 25 години, на 12 март, Чешка, Полска и Унгарија станаа првите земји од поранешниот „Источен блок“ кои се приклучија на НАТО. Овој настан го промени текот на историјата и на Чешка и на НАТО.

Успешната интеграција на овие три земји во политиките и структурите на НАТО помогна да се отвори вратата за другите земји во Централна, Источна и Југоисточна Европа. Уште во 2002 година, Прага беше домаќин на Самитот на НАТО каде беше донесена одлука за уште еден бран на проширување.

Проширувањето на НАТО во Централна и Источна Европа беше од поголемо значење и итност отколку што можеа да замислат неговите архитекти. Како би изгледала Европа денес ако на тогашните лидери на Западот им требаа 10 години да размислат? Што ако Чешка, на чело со Вацлав Хавел, не ја искористеше својата новостекната слобода, политички капитал и решеност да се приклучи на Западот? Можеби НАТО никогаш немаше да најде храброст да се посвети на одбраната на Централна Европа. Можеби денес би се плашеле дека ќе надвладее заморот на Западот со Централна Европа и дека, во интерес на мирот, Западот би прифатил руско влијание или контрола врз Рига, Варшава, дури и Прага?

Ја демонстрираме нашата непоколеблива посветеност на заедничката безбедност преку нашите секојдневни дипломатски напори, нашето активно учество и во тековните и во историските операции на сојузниците - како што се оние на Западен Балкан и на Блискиот Исток - и нашата непоколеблива поддршка за одбраната на Украина, како што е примерот со иницијативи како неодамнешна програма за муниција.

Руската инвазија на Украина во 2014 година и последователната ескалација во 2022 година послужија како остар потсетник за клучната улога на НАТО во колективната одбрана. Сега се подготвуваме за ново поглавје во историјата на НАТО Алијансата. Украина, која храбро се спротивстави на руската армија, се наоѓа во збунувачка ситуација. И покрај тоа што не е интегрирана во НАТО или ЕУ, Украина жртвуваше многу повеќе за западните вредности од која било друга земја од Втората светска војна. Не смееме да се откажеме од партнерот. Мора да му понудиме веродостојни безбедносни гаранции.

Во денешниот свет, додека авторитарните режими претставуваат закана за нашата безбедност и начин на живот, сведоци сме на последиците од недостатокот на правила. Со сомневањата за кохезијата и иднината на Алијансата кои се појавуваат од различни места во Европа и САД, јасно е дека посилно НАТО е од суштинско значење сега повеќе од кога било. Додека светот отсекогаш бил комплицирано место, доаѓа момент кога е неопходна акција. Чекањето на некој проблем може да изгледа полесно, но често води до ќорсокак. Од 1999 година, Чешка стои рамо до рамо со своите сојузници и заедно напредуваме, отворајќи го патот напред.

Колумна на Јан Липавски, министер за надворешни работи на Чешката Република

Фото: МИА Архива