Shkup, 12 dhjetor 2024 (MIA) - Sundimi i së drejtës është materie e gjallë, është shprehi, është gjendje mendore që duhet të rrënjoset në çdo bartës të postit, në çdo nëpunës shtetëror, në çdo gjykatës, politikan dhe jo më pak e rëndësishme për qytetarët me përgjegjësi shoqërore civile. Ka ardhur koha që vendet e Ballkanit Perëndimor të gjejnë drejtimin e duhur në procesin e integrimit evropian, e ky është sundimi i së drejtës, në të cilin proces shoqëria civile duhet të luajë rol kyç. Kjo u theksua në Takimin e katërt profesional rajonal "Drejtësia le të sundojë rajonin", në organizim të Konventës kombëtare për Bashkimin Evropian në Maqedoninë e Veriut (NKEU-MK).

Andrej Lepavcov, drejtor i Drejtorisë për Bashkimin Evropian në Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe Tregtisë së Jashtme, theksoi se sundimi i së drejtës si vlerë e përbashkët është pjesë e pashmangshme e procesit të integrimit evropian. Sipas Lepavcovit, perceptimi i shumicës së qytetarëve është se reformat e deritanishme shkojnë në drejtim të gabuar.

"Kjo është shumë e rëndësishme sepse po flasim për sundimin e së drejtës dhe drejtësinë, për të cilën të gjithë jemi të vetëdijshëm se është baza e çdo demokracie të vërtetë dhe të shëndetshme, dhe duke marrë parasysh se ka një pjesë në vendin qendror në vetë Marrëveshjen e Lisbonës të BE-së, sundimi i së drejtës si vlerë e përbashkët është i pashmangshëm në thelbin e këtij procesi të rëndësishëm të integrimit evropian. Si vend dhe si rajon që synon anëtarësimin e plotë në BE, procesi i aderimit është nxitësi kryesor për reformat thelbësore në sundimin e së drejtës dhe në vetë gjyqësorin. Ato janë zbatuar vazhdimisht gjatë dy dekadave të fundit – ndonjëherë më ngadalë, ndonjëherë me një ritëm më të fortë dhe me sukses, të gjitha në varësi të rrethanave të brendshme politike dhe dinamikës së vetë politikës së zgjerimit, por gjithmonë që synojnë harmonizimin me të drejtën e BE-së dhe standardet evropiane", tha Lepavcovi.

Gjatë viteve, shtoi ai, funksionimi i sundimit të së drejtës në vendin tonë është vlerësuar edhe në nivel pozitiv, si rezultat i kësaj kemi marrë rekomandimin për të filluar bisedimet si një lloj pike thyese në vitin 2009, të gjithë e kujtojmë këtë, por padyshim që sfida të mëdha janë ende përpara nesh dhe perceptimi është se ato mund të tejkalohen në mënyrë më efikase nëse shkojnë krah për krah me bisedimet e aderimit me hapjen e klasterëve.

Sipas tij, ne duhet të dimë dhe të përballemi me sjellje dhe situata që ndonjëherë mund të minojnë ose demotivojnë vetë atë sukses të reformës dhe nuk janë plotësisht për fajin tonë. 

"Vetoja bullgare për momentin, si më aktuale për ne, si edhe ajo greke më parë, e edhe ajo franceze mund ta theksoj këtu, vetëm na demonstrojnë dominimin e disa vendeve anëtare që e kishin në procesin e zgjerimit. Natyrisht, kemi një situatë ku një shtet anëtar mund të shkelë vetë kredibilitetin e BE-së dhe në një rajon ose shtet të caktuar përmes bllokadave joparimore për të ndalur një agjendë gjithëpërfshirëse dhe të planifikuar të reformës së koordinuar në lidhje me një vend kandidat dhe KE që bazohet në parimin e meritës, ose në sistemin e meritës. Pra, këto procese shkaktojnë probleme në agjendën tonë të reformave dhe këtu ndahet përgjegjësia", theksoi ai.

Ai theksoi se gjithashtu duhet të merret parasysh se sundimi i së drejtës është një çështje e gjallë, është shprehi, është një gjendje mendore që duhet të rrënjoset në çdo bartës të postit, në çdo nëpunës civil, në çdo gjykatës, politikan dhe jo më pak i rëndësishëm për qytetarët me përgjegjësi shoqërore civile dhe në fund të çdo qytetari që jeton në vendet tona. Rregullativat juridike vetvetiu nuk mund të garantojnë se sundimi i së drejtës do të respektohet, por është nevojë dhe kulturë e sundimit të së drejtës, për të cilën dje dëgjuam shumë nga të gjithë të ftuarit dhe të gjithë folësit në konferencën e djeshme.

Kryetarja e Lëvizjes Evropiane në Maqedoninë e Veriut dhe Koordinatorja Kombëtare e KKBE-MK, Mileva Gjurovska, theksoi se qytetarët duhet të përfshihen më shumë në proceset e vendimmarrjes, gjë që do të kontribuonte në rritjen e efektit të integrimit dhe në këtë mënyrë forcimin e kapaciteteve institucionale. Ai theksoi se sektori civil posedon kapacitete ka ekspertizë të mirë edhe në fushën e sundimit të së drejtës. 

"Besoj se ka ardhur koha për të gjetur drejtimin e duhur në procesin e integrimit europian dhe ky do të jetë sundimi i së drejtës. Jemi këtu për të përcaktuar rrugët se si të arrijmë atje. Qëllimi ynë është anëtarësimi në BE. Pas 20 vjetësh, nuk duhet të shtrojmë pyetjen pse vendosëm të shkonim në këtë rrugë, por duhet të mbërrijmë atje. Ecja nëpër këtë rrugë duhet të mbarojë. Kontesti dypalëshe nuk duhet të pengojë vendet në përparimin e tyre. Duhet të na mundësohet angazhohemi seriozisht në këto reforma në mënyrë që të përmbushim këtë qëllim", tha Gjurovska në fjalën e saj.

Koordinatorja kombëtare serbe e Konventës Kombëtare, Bojana Selakoviq, duke iu referuar debatit të djeshëm në Kuvend për rrugën e integrimit evropian të vendit, theksoi se Serbia asnjëherë nuk ka pasur situatë të tillë ku përfaqësuesit e sektorit civil, së bashku me deputetë nga parti të ndryshme politike, flasin në një mënyrë që duhet të diskutohet dhe të cilët nuk kanë dilemë për të ardhmen e shtetit të tyre.

"Pra, pa marrë parasysh që ky proces ka filluar, në mënyrë që ne që ishim më gjatë në këtë proces negociatash të kishim transferuar njohuritë dhe përvojën tonë tek kolegët tanë nga Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria, për fat të keq, në një pjesë të mirë të kapitujve të negociatave mund të them me siguri se Serbia nuk ka më rolin udhëheqës për sa i përket procesit të përgjithshëm të zgjerimit në rajon", tha Selakoviq.

Sundimi i së drejtës, sipas Selakoviqit, edhe pse pothuajse vazhdimisht shfaqet si temë thelbësore në negociata, për asnjë nga vendet e rajonit që kanë statusin e kandidatit, sikur nuk është plotësisht e qartë se çfarë është saktësisht dhe nuk kuptohet në nivelin e nevojshëm në të cilin duhet të jetë, në aspektin se pse është e rëndësishme për qytetarët, për institucionet e shtetit kandidat dhe për vetë BE-në.

"Në fund, e gjithë historia barazohet me arsye ekonomike. Sigurisht, pas luftës në Ukrainë, situata ka ndryshuar dhe tani është disi e qartë se interesi i BE-së për zgjerim është ekskluzivisht në fushën e sigurisë. Dhe kjo është në rregull. Por, raporti ndaj asaj që janë standarde në procesin e harmonizimit në fushën e sundimit të së drejtës, dhe mesazheve që vijnë shpesh nuk janë të harmonizuara, duke marrë parasysh se vetë BE-ja është strukturë komplekse dhe ne kemi disa nivele, si politike ashtu edhe eksperte... Kështu, patëm një situatë ku presidentja e KE erdhi në Beograd dhe në nivelin më të lartë vlerësoi përparimin e Serbisë në fushën e sundimit të së drejtës, ndërsa tre ditë më vonë u botua raporti vjetor i përparimit të vendit, i cili tha diçka tjetër, se përparimi i Serbisë nuk ishte i tillë. Nga ana tjetër, tani jemi në një situatë debati për KOREPER, i cili është organ thjesht politik, nëse Serbia do të vendosë të hapë klasterin e tretë, duke qenë se Holanda është shumë e rreptë për sa i përket sundimit të së drejtës dhe përparimit në klasterin e parë. Kështu, ne kemi kaos të plotë komunikimi në lidhje me të dhe nëse është një hapje e mirë e Klasterit 3 për Serbinë, deklaroi Selakoviq.

Nirvana Deliu, koordinatore e projektit të Konventës Kombëtare për Bashkimin Evropian në Shqipëri (KKBE-Shqipëri), vuri në dukje se procesi i zgjerimit të BE-së është bërë më i ngurtë. 

"Bashkimi tani po na kërkon më shumë reforma, dhe po na kërkon të ndjekim shumë më rreptësisht, por në fakt ne shohim mekanizma që na mbështesin për të zbatuar reformat në fushën e sundimit të së drejtës dhe po fillojmë me metodologjinë e re të zgjerimit që u prezantua në vitin 2020. Vlerat themelore, pesë kapitujt në Klasterin 1 do të përcaktojnë tani ritmin e përparimit në negociatat e aderimit", tha ajo.

Deliu tha se megjithëse Shqipëria ka ligje të mira, megjithatë problemi është në implementimin e tyre.

"Kur Shqipëria hapi Klasterin 1, ishte një pikë kyçe në historinë tonë, por pamë se nuk kemi të gjithë ekspertët dhe të gjitha kapacitetet teknike që duhet të zbatojmë, ndërsa ata duhet të monitorohen shumë rreptësisht, kështu që kemi pasur ekspertizë të jashtme nga BE, por ekspertiza kombëtare është gjithashtu shumë e rëndësishme dhe këtu duhet të përqendrohemi dhe kjo është pikërisht ajo në të cilën duhet të përqendrohemi. Shoqëria civile duhet të komunikojë gjithçka me vetë qytetarët. Unë nuk e di se si është kjo në Maqedoninë e Veriut dhe në Serbi, por në Shqipëri njerëzit ndonjëherë nuk e dinë se cilat janë përfitimet e anëtarësimit në BE. Tani shohim se ka një integrim gradual, ku njerëzit e kuptojnë se ka disa përfitime, por nëse nuk komunikojnë me qytetarët, ata nuk do të kuptojnë se cilat janë ato përfitime nga të qenët pjesë e BE-së", vlerësoi Deliu.

Në kuadër të takimit të ekspertëve, u zhvillua paneli “Sfidat në proceset e reformimit të sistemeve gjyqësore: Iniciativat rajonale dhe pjesëmarrja qytetare”, ku edhe një herë u theksua rëndësia e një gjyqësori të pavarur dhe transparent, të lirë nga presionet politike.

Gjykatës për lidhje në Ballkanin Perëndimor Federik Dubost, sugjeroi që politikanët duhet të respektojnë pavarësinë e gjyqësorit. Ajo theksoi se puna e prokurorëve duhet të jetë transparente për mediat sepse, siç theksoi ajo, transparenca rrit besimin e publikut në gjyqësorin.

Marko Nikoliq nga KKBE theksoi se Serbia u përqëndrua në ndryshimet e propozuara në zgjedhjen e gjykatësve në Serbi, të cilat ai tha se ishin kërcënim për gjyqësorin. 

Nikoliç theksoi krizën e madhe kadrovike në Serbi për sa i përket mungesës së gjykatësve dhe prokurorëve, si dhe numrit më të vogël të praktikantëve, për të cilët ai tha se arsyeja kryesore ishte gjendja e keqe financiare.

Elda Zotaj, docente e Universitetit "Aleksandar Moisiu" në Durrës, Shqipëri, vuri në dukje se shteti kishte kryer një proces reformimi në gjyqësor për një kohë të gjatë dhe se qytetarët vetëm tani mund ta ndjenin atë. Në të gjithë këtë, tha ajo, sektori civil luajti rol të rëndësishëm.

Elena Geogievska nga Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj theksoi se ekziston tendencë e rritjes së pjesëmarrjes së organizatave të shoqërisë civile në krijimin e ligjeve dhe akteve nënligjore. "Është e rëndësishme që sektori civil të shihet si partner i barabartë në proceset. Të mos lejojmë që sektori civil të jetë dekor në këto procese", nënvizoi Georgievska. 

Foto dhe video: MIA