24 tetor 2024

Nova.rs

Në gusht, Ronen Bar, shefi i shërbimit të sigurisë Shin Bet të Izraelit, i dërgoi një letër historike kryeministrit Benjamin Netanjahu dhe anëtarëve të kabinetit. Megjithëse nuk tërhoqi shumë vëmendje, letra preku vetë thelbin e krizës që i ra Izraelit pas sulmit nga Hamasi më 7 tetor t;  vitit 2023.

Bar paralajmëroi për dhunën në rritje nga kolonët izraelitë kundër palestinezëve në Bregun Perëndimor të pushtuar, të cilin ai e quajti "terrorizëm hebre". Sipas tij, ky fenomen paraqet një kërcënim për “sigurinë kombëtare të Izraelit” dhe “një njollë të madhe për judaizmin”. Ai përshkroi se si kolonët ekstremistë, të njohur si "të rinjtë e kodrës ", jo vetëm që u përleshën me palestinezët, por gjithashtu sulmuan forcat izraelite të sigurisë - me mbështetjen e zyrtarëve të lartë të qeverisë. Bar theksoi se këto milici kaluan nga shmangia e konfrontimeve me forcat e sigurisë në nisjen e sulmeve kundër tyre, me mbështetjen e disa zyrtarëve të qeverisë.

Ndonëse vëmendja e publikut u përqendrua te Gaza dhe më pas te përshkallëzimi i konfliktit në Liban dhe në sulmet nga Irani, situata në Bregun Perëndimor u përshkallëzua pas 7 tetorit. Kombet e Bashkuara kanë regjistruar mbi 1,400 incidente të dhunës së kolonëve, duke përfshirë vandalizëm, zjarrvënie dhe përdorimin e armëve të zjarrit, duke rezultuar në lëndime, dëmtime materiale dhe zhvendosje të 1,600 palestinezëve. Këto sulme përfaqësojnë një rritje të konsiderueshme në krahasim me vitin e dhunshëm tashmë rekord të vitit 2023. Paralajmërimi i Bars erdhi pasi zyrtarët izraelitë nga Ministria e Mbrojtjes dhe Forcat e Mbrojtjes të Izraelit (IDF) shprehën shqetësimin se Bregu Perëndimor është në prag të një shpërthimi që mund të rezultojë në qindra viktima izraelite në një konflikt të ri në disa fronte.

Politikat që Izraeli ndjek në Bregun Perëndimor kanë pasoja më të gjera që shkojnë përtej çështjes së popullit palestinez. Konflikti midis aparatit izraelit të sigurisë dhe të djathtës ekstreme të mbështetur nga kolonët nuk ka të bëjë vetëm me përdorimin e forcës në Gaza ose përfundimin eventual të okupimit të Bregut Perëndimor, por kjo është një luftë për vetë sigurinë e Izraelit dhe identitetin e tij. Izraeli përballet me një zgjedhje: të dëgjojë paralajmërimet e zyrtarëve të tij të sigurisë si Bar ose të udhëhiqet nga ideologjia e ekstremit të djathtë, e cila do të çonte në gjakderdhje të mëtejshme, duke rrezikuar reputacionin ndërkombëtar të vendit dhe duke e izoluar atë. Kjo betejë do të përcaktojë kryesisht të ardhmen e politikës dhe sigurisë izraelite.

Përçarja e Izraelit

Vija ndarëse midis institucionit izraelit të sigurisë dhe të djathtës ekstreme mund të gjurmohet që nga incidenti në vitin 2016, kur ushtari Elor Azaria vrau një sulmues të plagosur palestinez në Hebron, i cili nuk përbënte më kërcënim. Politikanët e krahut të djathtë, përfshirë kryeministrin Netanjahu, dolën në mbrojtje të tij dhe kërkuan faljen e tij, në kundërshtim me deklaratën e shefit të shtabit Gadi Ajzenkot në atë kohë se veprimet e Azarias ishin kundër normave ushtarake të Forcave të Mbrojtjes të Izraelit (IDF). Rasti zbuloi një ndarje në rritje midis ushtrisë dhe elitës politike, por edhe ndikimin në rritje të lëvizjes së kolonëve në politikën izraelite. Azaria u akuzua fillimisht për vrasje, por dënimi i tij u ndryshua në vrasje nga pakujdesia, për të cilën kreu nëntë muaj burg.

Zyrtarë të lartë të sigurisë paralajmërojnë se pjesë të së drejtës politike të Izraelit po veprojnë kundër interesave të vendit. Ata përfshijnë Bezalel Smotriçin, Ministri radikal i Financave që kontrollon çështjet civile në Bregun Perëndimor dhe Itamar Ben-Gvir, ministri përgjegjës për policinë, i njohur për mbështetjen e tij ndaj grupeve terroriste hebreje dhe akuzat për nxitje të racizmit. Të dy jetojnë në vendbanime në Bregun Perëndimor dhe promovojnë aneksimin e territorit, dhe pas 7 tetorit të vitit 2023, ata mbrojtën ripopullimin e Gazës me hebrenj. Ben-Gvir bëri thirrje për shkarkimin e shefit të Shin Betit, Ronen Bar dhe ministrit të Mbrojtjes Joav Galant, duke i akuzuar ata për dështimin për të parandaluar sulmin e 7 tetorit dhe për të mbështetur negociatat për lirimin e pengjeve.

Konflikti mes ekstremit të djathtë dhe institucionit të sigurisë është bërë i paprecedentë. Përçarja lidhet me përpjekjen e Netanjahut për të qëndruar në pushtet duke u mbështetur në të djathtën ekstreme dhe duke ia hedhur fajin për sulmin e 7 tetorit tek ushtria dhe aparati i inteligjencës, ndërkohë që mohon përgjegjësinë. Ai refuzon të krijojë një hetim të pavarur për sulmin e Hamasit, më shumë se një vit më vonë. Pas politikës së fajit qëndron një ndarje themelore midis ideologëve, të cilët duan të zyrtarizojnë kontrollin izraelit mbi territoret e pushtuara dhe zyrtarëve të sigurisë, të cilët përfshihen çdo ditë në operacione për të garantuar sigurinë e Izraelit.

Establishmenti ushtarak, i lidhur tradicionalisht me vlerat laike dhe liberal-demokratike, po përpiqet të ruajë të paktën një pamje të shtetit të së drejtës. Në të kundërt, liderët e krahut të djathtë janë bërë gjithnjë e më armiqësorë ndaj ushtrisë – një kthesë e jashtëzakonshme në një vend ku ushtria ka qenë prej kohësh një vend i shenjtë dhe një shtyllë kryesore e sigurisë. Në këtë moment, ushtria izraelite po përballet me konfliktin më të gjatë dhe më kompleks që nga themelimi i Izraelit në vitin 1948.

Konflikti midis të djathtës izraelite dhe institucioneve të sigurisë nuk ka të bëjë vetëm me ambiciet e së djathtës ekstreme në Bregun Perëndimor, por edhe me dilemën e së ardhmes së Gazës. Sekretari i Mbrojtjes Joav Gallant dhe zyrtarët e sigurisë, duke punuar me administratën Bajden, kanë shtyrë marrëveshjet e pengjeve dhe armëpushimit për muaj të tërë. Gallant madje kritikoi publikisht kryeministrin Netanjahu pasi nuk po ofron një strategji për të zëvendësuar sundimin e Hamasit në Gaza, duke e quajtur idenë e tij për "fitoren totale" "marrëzi retorike", duke shkaktuar një përgjigje të ashpër nga kryeministri.

Ky konflikt nuk është i ri; në mars të vitit 2023, Gallant paralajmëroi se ndryshimet e propozuara në gjyqësor, të cilat bënë që shumë rezervistë të kërcënonin me bojkot, do të kërcënonin sigurinë kombëtare. Netanjahu më pas shkarkoi Gallantin, por më vonë e ndryshoi vendimin për shkak të protestave masive.

Konflikti midis të djathtës ekstreme dhe institucioneve të sigurisë arriti kulmin në shtator, kur qeveria vendosi të lejojë trupat izraelite të qëndrojnë në Korridorin e Filadelfias, një brez strategjik midis Gazës dhe Egjiptit, pavarësisht kundërshtimit nga Hamasi dhe Egjipti. Shumë e interpretuan këtë si një përpjekje të Netanjahut për të bllokuar marrëveshjen e armëpushimit për të ruajtur mbështetjen e së djathtës ekstreme. Ndërsa e djathta mbron vazhdimin e luftës dhe planifikon të kthejë kolonët në Gaza, Gallant dhe udhëheqja ushtarake këmbëngulin të tërhiqen nga ai korridor, me opsionin e ripushtimit nëse është e nevojshme.

Këto keqkuptime u përkeqësuan më tej pas ekzekutimit të gjashtë pengjeve izraelitë nga Hamasi, gjë që shkaktoi protesta masive në të gjithë Izraelin dhe kërkesa për një marrëveshje të menjëhershme për lirimin e pengjeve. Protestat kulmuan me greva dhe demonstrata dhe  vetëm në Tel-Aviv dolën në rrugë gjysmë milioni njerëz.

Përveç konfliktit për Gazën, një pikë shtesë tensioni është statusi i Jeruzalemit, veçanërisht Kompleksi i Shenjtë ku ndodhet Xhamia Al-Aksa dhe Mali i Tempullit. Ben-Gvir, ministri i sigurisë kombëtare, po inkurajon më shumë hebrenj që të luten në këtë vend, gjë që ka shkaktuar konflikte serioze në të kaluarën. Institucioni i sigurisë e sheh këtë si një provokim të rrezikshëm që ndez palestinezët dhe irriton Jordaninë dhe botën e gjerë myslimane. E djathta ekstreme, e udhëhequr nga Lëvizja Mesianike, dëshiron të marrë kontrollin e të gjithë kompleksit në mënyrë që të rivendosë tempullin dhe të rifusë flijimin ritual të kafshëve, gjë që kërcënon të destabilizojë më tej rajonin.

Edhe pse situata në Bregun Perëndimor po përkeqësohet, konflikti mes ekstremit të djathtë dhe establishmentit ushtarak nuk po zbutet. Izraeli ka ndaluar rreth 150,000 palestinezë nga Bregu Perëndimor të punojnë në vend, ndërsa ministri Smotriç mban të ardhurat nga taksat që Izraeli mbledh në emër të Autoritetit Palestinez, duke kërcënuar rëndë ekonominë palestineze dhe duke rritur rrezikun e konflikteve të reja. Zyrtarët e sigurisë po bëjnë thirrje më kot që qeveria t'i lirojë ato fonde dhe të rinovojë lejet e punës për palestinezët për të lehtësuar tensionet, ndërsa e djathta ekstreme shtyn për destabilizimin e mëtejshëm dhe aneksimin e mundshëm të territoreve.

Qeveria e Izraelit po injoron presionin

Qeveria nuk dëgjon as institucionet e sigurisë dhe as protestuesit, duke u mbështetur në mbështetjen solide që favorizon afrimin e tyre në Bregun Perëndimor dhe një luftë në fronte të shumta. Pyetja kryesore është nëse presioni i jashtëm mund ta detyrojë Netanjahun të ndryshojë kurs. Mbështetja pothuajse e pakushtëzuar e Uashingtonit për Izraelin, edhe me zgjerimin e vendbanimeve, krijon një ndjenjë mosndëshkimi midis kolonëve të vijës së ashpër, të cilët fitojnë ndikim në rritje në politikën izraelite.

Shtetet e Bashkuara kanë filluar të sanksionojnë kolonët e dhunshëm, por ende nuk i kanë ndarë Ben-Gvir dhe Smotriç ose subjekte të lidhura me projektin e zgjidhjes. Gjithashtu, Uashingtoni nuk ka vendosur kufizime serioze për dërgimin e armëve në Izrael, të cilat mund të përfundojnë në duart e kolonëve.

Mbetet e paqartë nëse masat më të ashpra të SHBA-së mund të ndikojnë në politikën izraelite. Edhe nën presion, Netanjahu ka të ngjarë të mbështetet në të djathtën ekstreme, duke pasur parasysh përputhjen e shoqërisë izraelite me pikëpamjet e tij për palestinezët. Megjithatë, tensioni i pjesshëm me Uashingtonin mund të ndikojë në aftësinë e Izraelit për të zhvilluar luftë. Qëndrimi më i ashpër i Amerikës do ta bëjë të qartë se cilën anë është e gatshme të marrë në konfliktin midis të djathtës ekstreme ekspansioniste dhe një qasjeje më pragmatike të sigurisë.

Aktualisht, përshkallëzimi i luftës në Liban maskon ndarjen mbi Bregun Perëndimor, por këto dallime janë kritike. Nëse e djathta ekstreme fiton, gjë që duket e mundshme, Izraeli do të vazhdojë të përjashtojë palestinezët dhe të ndërtojë vendbanime të reja, duke çuar në aneksimin gradual. Kjo trajektore garanton një të ardhme dhune dhe paqëndrueshmërie, dhe triumfi i vijës së ashpër mund të sjellë katastrofë për Izraelin, duke gërryer më tej mekanizmat e brishtë të demokracisë.