Shkup, 25 shkurt 2024 (MIA) - Uniteti, konstruktiviteti, qëllimi i përbashkët, kolektiviteti, ndjeshmëria dhe bashkëpunimi duhet të jenë drejtimet e duhura për politikanët, por edhe për mediat dhe të gjithë afktorët shoqërorë në vend. Pra, retorika e tyre duhet të shkojë në atë drejtim pozitiv, pavarësisht jetës së përditshme dhe retorikës së dëmshme, e cila, sipas ekspertëve, shkakton pasiguri dhe frikë dhe ndikon në shëndetin mendor të qytetarëve dhe marrëdhëniet e përgjithshme në shoqëri.

Krijohen dhe përhapen narrativa të dëmshme përmes pretendimeve për korrupsion, mos transparencë, papërgjegjshmëri, joprofesionalizëm, shpërdorim detyre pa u përpjekur t'i vërtetojnë ato pretendime, etiketime, sulme mbi baza personale, tallje e rëndë e personave ose grupeve, mospërcjellje e qëllimshme e tablosë së plotë të “ngjarjes”, braktisje e informacionit që hedh poshtë pozicionin e atij që i parashtron, përdorim i fjalëve dhe formulimeve që njollosin një grup të caktuar njerëzish për të shkaktuar përçarje dhe mosmarrëveshje midis nesh, nesh, nesh dhe jush, jush, retorikës suaj që në mënyrë eksplicite ose të nënkuptuar, drejtpërdrejt ose tërthorazi promovon ideologji, aktivitete, sjellje të komunikuara si diçka që është në dobi të popullit, masave të gjera të popullit, “njeriut të zakonshëm të ndershëm”, humanitetit …

"Ideologjitë, aktivitetet, sjelljet, karakteristikat e kundërshtarëve politikë dhe kundërshtarëve promovohen si diçka që i shërben një grupi të vogël elitar njerëzish, gjë që nuk pasqyron vullnetin e popullit," shpjegon profesoresha Eleonora Serafimovska, nga Instituti për hulumtime politike - juridkike , e cila po punon në hulumtimin STHET-NA brenda Institutit për Studime të Komunikimit.

Por narrativat e dëmshme, thekson ajo për MIA-n, gjithashtu ndërtohen dhe shpërndahen duke përhapur informacion të rremë, informacion keqdashës ose dezinformata për të shkaktuar konfuzion, dyshim, përhapje të frikës, panikut.

"Zakonisht, partitë politike e bëjnë këtë duke përdorur dhe përfshirë fjalë të ngarkuara emocionalisht që shkaktojnë emocione dhe ndjenja negative, veçanërisht frikë, zemërim dhe urrejtje", bën të ditur profesoresha.

Narrativat e dëmshme zakonisht ndërtohen dhe shpërndahen përmes "inkuadrimit" të mediave, respektivisht kur mediat promovojnë qëllimisht një kornizë të caktuar se si të perceptojnë përmbajtje të caktuara edhe përmes odave të jehonës.

Duke iu referuar hulumtimit të ICS, SHET-NA, Serafimovska thotë se monitorimi i partive politike dhe politikanëve tregon se ata më së shpeshti përdorin përzgjedhje të njëanshme të informacioneve në profilet e tyre në Fejsbukr dhe minojnë në mënyrë të paarsyeshme besimin në institucionet publike.

"Me fjalë tjera, subjektet politike në postimet e tyre në Fejsbuk më së shpeshti qëllimisht nuk përcjellin pamjen e plotë të një ngjarjeje ose zhvillimi dhe qëllimisht lënë jashtë informacionin që ka hedhur poshtë pozicionin e personit që e paraqet atë. Përveç këtij përshkrimi të njëanshëm të ngjarjeve/zhvillimeve/ndodhive, subjektet politike shumë shpesh bëjnë pretendime për korrupsion, jptransparencë/papërgjegjshmëri, joprofesionalizëm, shpërdorim të detyrës pa u përpjekur t'i vërtetojnë ato pretendime. Subjektet politike në komunikimin e tyre me publikun përmes Fejsbukut shpesh bëjnë denigrim të pajustifikuar të tjetrit, sulme në baza personale, madje edhe demonizim të kundërshtarëve politikë", shprehget prof. Serafimovska.

Situata është e ngjashme me publikimet e subjekteve politike në faqet e internetit. Të dhënat për dhjetorin e vitit 2023 tregojnë se tre parti politike transmetojnë narrative të dëmshme në faqet e tyre të internetit, dhe rrëfimi i dëmshëm më i përdorur është inkurajimi i paarsyeshëm i besimit në institucionet publike. Shpesh, përzgjedhja e njëanshme e informacionit, sulmet personale dhe populizmi do të gjenden gjithashtu në faqet e populizmit.

Hulumtimi SHTET-NA përcaktoi dhe parashikoi "matje" të disa rrëfimeve të dëmshme që në thelb nënkuptojnë përshkrimin e botës në bardh e zi, ne kundrejt jush, të mirën dhe të dëshirueshmen kundrejt të keqes dhe të padëshirueshmen.

Profesoresha Serafimovska thekson se monitorimi tregoi se, për fat të mirë, përdorimi i fjalëve dhe formulimeve që denigrojnë një grup të caktuar njerëzish për të shkaktuar përçarje dhe mosmarrëveshje midis nesh dhe jush nuk është shumë i zakonshëm, si dhe përdorimi i fjalëve/fjalive që promovojnë ideologjitë dhe sjelljet e komunikuara si diçka që është në dobi të popullit dhe “njeriut të zakonshëm të ndershëm”. Rrëfimet e dëmshme si seksizmi, ksenofobia dhe gjuha e urrejtjes pothuajse mungojnë në postimet në FB dhe faqet e internetit. Konkludon se narrativat e dëmshme që polarizojnë botën dhe e përshkruajnë atë bardh e zi janë shumë të rralla në komunikimin politik të partive dhe subjekteve politike.

Media që portretizojnë narrativa të dëmshme pa kritika

Në pjesën e hulumtimit që ka të bëjë me mediat, sqaron se analizohet nëse narrativi i dëmshëm “kryhet” vetëm nga gazetari, vetëm nga subjekti politik ose të dyja.

"Televizioni tregon heterogjenitet të madh në rolin e gazetarit në krijimin e narrativës së dëmshme. Derisa në shumicën e televizioneve që janë objekt i kësaj analize, gazetarja transmeton vetëm narrativat e dëmshme të aktorëve/subjekteve politike pa asnjë ndërhyrje, ose i thekson ato pa marrë asnjë qëndrim, në disa nga artikujt e disa televizioneve (dy të tilla dallohen) shohim disa situata ku gazetarja merr pjesë drejtpërdrejt në krijimin e narrativës së dëmshme", bën të ditur ajo.

Situata me mediat onlajn është e ngjashme. Numri më i madh i mediave onlajn kanë numrin më të madh të artikujve në të cilët vetëm aktori politik, jo gazetari, prodhon një narrativë të dëmshme, dhe gazetari vetëm e transmeton atë. Megjithatë, shton Serafimovska, po dalin dy media onlajn, ku gazetari është gjithashtu "prodhues" i narrativës së dëmshme.

"Më tej, megjithëse tendenca e numrit më të madh të mediave onlajn është të përcjellë narrativën e dëmshme të aktorit politik pa asnjë ndërhyrje dhe duke mbajtur anë, megjithatë, disa media onlajne, përsëri dallohen dy të tilla, përcjellin narrativën e dëmshme me aprovim eksplicit. Nuk ka asnjë media të vetme në internet që dënon narrativat e dëmshme të subjekteve politike! Si më së shumti mund të bëjnë gazetarët/mediat është të përcjellin narrativin e dëmshëm në mënyrë të papërgjegjshme!?, thekson profesoresha.

Ndikimi i rrëfimeve të dëmshme në shëndetin mendor

Docent dr. Ana Çuçkova, nga Universiteti Ndërkombëtar Sllav, bën të ditur për MIA-n se mënyra e komunikimit me përjashtim, mohim, refuzim të palës së kundërt pa ekzistencën e konstruktivitetit, një qëllimi të përbashkët, kolektivitetit, ndjeshmërisë dhe bashkëpunimit krijon një antagonizëm kolektiv.

"Antagonizmi krijon antagonistë. Antagonizmi krijohet nga bipolariteti në çdo fushë. Kompleksiteti i problemeve nuk konsiderohet në mënyrë racionale, por përkundrazi ofrohen vetëm zgjidhje duke përjashtuar, mohuar, refuzuar anën e kundërt. Nuk ka konstruktivitet, qëllim të përbashkët, kolektivitet, ndjeshmëri, bashkëpunim. Kjo krijon antagonizëm kolektiv. Dhe njerëzit me antagonizëm të lartë nuk janë vetëm të pakëndshëm për të qenë përreth, por në ekstrem mund të rezultojnë gjithashtu në çrregullim të personalitetit, duke krijuar një model gjatë gjithë jetës të sjelljes së papërshtatshme dhe marrëdhënieve të tensionuara me të tjerët, paralajmëron doc. dr. Çuçkova.

Krijimi i një bipolarizmi të tillë nuk është diçka e re që nuk njihet në strukturat politike, thekson ajo, duke theksuar se në fakt marksizmi klasik flet për krijimin e një polariteti të tillë për shkak të akumulimit të kapitalit privat që krijon konflikte interesi.

"Në rastin tonë, fuqia e tepruar që gëzojnë, pandëshkueshmëria e imorales...... krijojnë antagonizëm kolektiv. Psikologjia politike e di se individi i pasigurt, skeptik, i pabesueshëm shumë lehtë ngjitet pas autoriteteve për asnjë arsye të veçantë racionale. Thjesht për shkak të ndjenjës së përkatësisë dhe sigurisë së rreme. Nga ana tjetër, pasiguria e vazhdueshme, fajësimi i vazhdueshëm, krijimi i situatave që duken të vështira dhe të frikshme krijojnë te individi një ndjenjë të vazhdueshme frike. Dhe frika është shkatërruese për të gjithë shëndetin mendor. Kur jemi vazhdimisht të ekspozuar ndaj fjalëve negative, keqdashjes... mendimi ynë ndryshon", shprehet ajo.

Thjesht, thekson doc. dr. Çuçkova, fillojmë të mendojmë njësoj, fillojmë të sulmojmë sepse vazhdimisht ndihemi të sulmuar.

Fakti që ne kemi qenë të ekspozuar për vite me radhë, domethënë kemi qenë dëshmitarë të urrejtjes, mohimit, talljes, nënçmimit të vazhdueshëm pikërisht nga udhëheqësit tanë, thotë ajo, gjithashtu tregon devijime serioze nga vlerat morale personale dhe heqjen e të gjitha kritereve personale në lidhje me njerëzit përreth nesh.

"Ky është treguesi më i dukshëm se diçka serioze po ndodh me shëndetin mendor të secilit individ. Krijimi i mosbesimit nga të gjithë, ankthi, ndjenja e sulmit të vazhdueshëm nga dikush dhe ndoshta ndjenja më e rëndësishme e joadekuatshmërisë, respektiviswht papërshtatshmërisë. Kjo ndodh sepse ne matim vlerat tona morale sipas autoriteteve tona, respektivisht udhëheqësve. Ata kanë fuqi dhe ne mësojmë prej tyre. Në çfarë niveli është fjalimi i udhëheqësve në marrëdhëniet me tjetrin në një nivel të tillë do të komunikohet nga ata që i ndjekin ata", shprehet doc. dr. Çuçkova.

Nëse nuk dëgjojmë debat konstruktiv dhe në vend të kësaj dëgjojmë vetëm sulme dhe urrejtje, thekson ajo, mendimi ynë ndryshon.

"Ulja e pragut tonë moral sipas pragut të “atyre që kanë pushtet” do të thotë se po shkojmë kundër vetvetes, kundër pragut tonë moral individual. Lufta me veten time, për shembull: “E di që është gabim të regjistrosh një fëmijë në kopshte me lidhje, por më duhet sepse duhet të fitoj para për ta ushqyer, dhe ata nuk e pranojnë”, është rraskapitëse, plot frikë, paqëndrueshmëri, shpjegon psikologia Çuçkova.

Emocione të tilla negative të vazhdueshme janë rraskapitëse, dhe rezultati është ose një përjashtim i plotë nga të drejtat dhe detyrat shoqërore ose një pranim i plotë i të menduarit, sjelljes dhe veprimit të qytetarit pikërisht si krijuesit e këtij antagonizmi.

"Individi fillon të mendojë në mënyrë antagoniste pa ndonjë mendim konstruktiv. Devijimi do të rritet, ndarja në grupe shumë më të vogla do të përshpejtohet dhe do të ketë shumë grupe kundërshtare", thekson doc. dr. Çuçkova.

Kjo fushatë për zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare mund të jetë një pikë kthese në marrëdhëniet dhe një shembull nëse subjektet politike tregojnë se duan shoqëri të shëndetshme dhe qytetarë që do të marrin pjesë në të gjitha rrymat, të bashkuar dhe bashkëpunues. Por sipas asaj që shohim deri më tani, ndoshta ka pak shanse për një gjë të tillë, dhe narrativat e dëmshme janë ende të pranishme.

Elizabeta Veljanovska Najdeska

Ana Cvetkovska

foto: MIA/arkivi i MIA-s

Video dhe montazhi: Asllan Vishko

Ky tekst është përpiluar në bashkëpunim me Institutin për studime të komunikimit në kuadër të projektit “Përdor fakte”, i cili mbështetet nga Ambasada Britanike në Shkup.