Munih, 15 dhjetor 2025, (MIA)

Branka D. NAJDOVSKA

Sapo të dilni nga stacioni i metrosë që ju "nxjerr" direkt në sheshin kryesor të Munihut, Marienplac, gjëja e parë që do t'ju "sulmojë" është ndërtesa madhështore e Bashkisë së Re (një kryevepër neo-gotike), pas së cilës, pa dashur, menjëherë thoni "uau". Megjithatë, pas disa sekondash, e kuptoni se kjo është ndoshta vetëm një strategji turistike për kryeqytetin bavarez, sepse Munihu nuk është as i zhurmshëm dhe as imponues, por, me detajet e tij të qeta, ngadalë "ju futet në gjak". Është një qytet në të cilin zgjoheni me zhurmën e tramvajit që kalon pa probleme pranë fasadave të vjetra, dhe bini në gjumë nën dritën e ndërtesave moderne prej xhami që pikturojnë qiellin në nuanca të ndryshme. 

Munihu është i pasur me histori. Jo si një muze që qëndron i mbyllur në vetvete, por si një ind që komunikon vazhdimisht me jetën e përditshme. Pjesa e vjetër e qytetit, "Altstadt", është si një shëtitje nëpër kohë: kalldrëm, shtëpi shumëngjyrëshe, Marienplac me orën e famshme Glokenshpil dhe të jep ndjesinë e të qenit në një libër që shkruan vetë. Historia nuk është vetëm dekor apo zbukurim. Është pjesë e karakterit të Munihut. Tradita është e dukshme në arkitekturë, festa dhe madje edhe në zakonet e përditshme si, për shembull, në shëtitjet familjare në Kopshtin Anglez (një nga parqet më të mëdha të qytetit në Evropë dhe duket si një zemër e gjelbër që i bashkon njerëzit në një vend. Disa lexojnë libra në hije, të tjerë vrapojnë, ngasin biçikleta ose thjesht relaksohen pranë lumit Isar, ku uji është gjithmonë i ftohtë dhe freskues), ose frekuentojnë ndonjë furrë buke vendase.

Emri i sheshit, Marienplac, u miratua në vitin 1854 pas një epidemie kolere, duke reflektuar përkushtimin e qytetit ndaj Virgjëreshës Mari. Ka qenë sheshi kryesor i Munihut që nga Mesjeta, duke dëshmuar rritjen e qytetit nga një treg mesjetar në një qendër të lulëzuar kulturore dhe ekonomike.

Edhe pse Munihu është thellësisht i rrënjosur në traditë, ai është gjithashtu dinamik dhe modern. Rrugët e vjetra janë të lidhura me qendra moderne biznesi, kampuse teknologjike, universitete dhe studio krijuese. Është kjo përzierje që e bën qytetin interesant: mund të gjeni paqe dhe thellësi kulturore, por edhe një ritëm të shpejtë, inovacion dhe energji kozmopolite.

Jeta në Munih është e organizuar, e pastër dhe e strukturuar. Diçka që në fillim mund të duket e rreptë në fillim, shumë shpejt bëhet e këndshme. Transporti publik është i përpiktë deri në minutë, korsitë e biçikletave janë të rregulluara dhe parqet janë të rregulluara në mënyrë që nga çdo pikë e qytetit të mund të kapni gjelbërimin vetëm në pak minuta. Qyteti është i veçantë në atë që natyra nuk është në periferi, por ndihet në çdo pjesë të ritmit të përditshëm. Kushdo që vjen në këtë metropol evropian duhet të shohë edhe Muzeun Gjerman, Muzeun Pinakotek, Arenën Allianc, Parkun Olimpik, Portën Karlstor, Pallatin Nimfenburg, Kopshtin Zoologjik “Helabrun”... Dhe gjëja më e mirë është se Alpet janë aq afër sa mund ta kaloni fundjavën në male, liqene ose fshatra të vegjël bavarezë, sikur të ishin pjesë e oborrit tuaj personal. Munihu është shtëpia e njerëzve nga e gjithë bota. Është plot me turistë amerikanë dhe anglezë. Si "auslanderers", është plot me shqiptarë, serbë, maqedonas... Turqit janë tashmë

"gjermanë", kështu që shesin edhe brinjë derri dhe kofshë derri, pa problem. Ai shpirt kozmopolit reflektohet në gjuhë, kuzhina, kafene dhe histori jetësore që kryqëzohen në të gjithë qytetin. Edhe pse kultura bavareze është e fortë dhe krenare, Mynihu arrin ta kombinojë atë me hapjen dhe respektin për diversitetin. Krijon një ndjenjë të veçantë përkatësie, edhe nëse vjen nga larg, mund ta gjesh lehtësisht vendin tënd. Thjesht nuk ndihesh i humbur.

Fjala Munih fjalë për fjalë nënkupton murg. Emri vjen nga murgjit benediktinë që themeluan qytetin, prandaj ka një murg në stemën e Mynihut. E zeza dhe e arta janë ngjyrat e Perandorisë së Shenjtë Romake dhe kanë qenë ngjyrat zyrtare të qytetit që nga koha e Mbretit Ludvigu i IV. Këtu jetojnë rreth 1,400,000 banorëve.

Ky qytet është i qetë, por jo i ngadaltë; dinamik, por jo kaotik. Njerëzit vlerësojnë ekuilibrin: punën, arsimin, sportin, socializimin, natyrën. Jeta e përditshme është e mbushur me rituale të vogla: një kafe në mëngjes në një furrë buke lokale, një udhëtim i shpejtë me tren U-Ban, një shëtitje pasdite përgjatë lumit ose takimi me miqtë në një Biergarten kur moti është ideal. Këto momente e bëjnë jetën këtu të qetë, të strukturuar dhe njerëzore. Munihu nuk përpiqet t'ju bëjë përshtypje me imazhe të dukshme dhe joshëse, por me sinqeritet dhe stabilitet. Është një vend ku tradita dhe jeta moderne qëndrojnë krah për krah, ku gjelbërimi dhe teknologjia janë në harmoni dhe ku të gjithë mund të gjejnë ritmin e tyre. Njerëzit në Mynih kanë një stil të veçantë, një kombinim të qetësisë tradicionale bavareze dhe dinamizmit modern, evropian. Ata pëlqejnë rregullim, saktësinë dhe organizimin, por në të njëjtën kohë vlerësojnë një jetë të relaksuar dhe të rehatshme. Banorët e Munihut janë të këndshëm, por të rezervuar dhe të distancuar. Jo shumë të zhurmshëm ose ndërhyrës. Ata e respektojnë shumë privatësinë. Ata nuk do t'ju pyesin për çështje personale dhe presin të njëjtën gjë nga ju. 

Në fund të fundit, si të gjithë bavarezët. Ata thonë se miqësitë nuk krijohen brenda natës, por kur krijohet një marrëdhënie, ajo zakonisht është e qëndrueshme, e sinqertë dhe afatgjatë. Ashtu si edhe shpirti bavarez. Banorët kujdesen për hapësirat publike, pastërtinë (nëse shihni mbeturina diku, zakonisht janë disa bishta cigaresh dhe, rregullisht, kapakë shishesh birre, sigurisht, të lënë nga turistët. 

Megjithatë, shërbimet bashkiake të qytetit i heqin ato para orës pesë të mëngjesit tjetër), të mirën e përbashkët, gjë që e bën qytetin të sigurt, të rregullt dhe të këndshëm për të qëndruar. Ata janë shumë të përpiktë. Transporti publik, puna, takimet... mbërritja në kohë është një çështje e madhe atje.

Dita e shumicës së banorëve të Munihut fillon thjesht: me aromën e kafesë së freskët nga furrat lokale dhe një Bretzel bavarez. Furrat e bukës hapen herët dhe qetësia e mëngjesit prishet pak nga njerëzit që shkojnë në punë, studentët që nxitojnë drejt tramvajit dhe çiklistët që mbushin korsitë e biçikletave. Në fund të fundit, biçikleta është një mjet transporti po aq i zakonshëm sa U-Ban ose S-Ban, dhe transporti publik, i njohur për saktësinë e tij, është një pjesë integrale e jetës këtu. Imagjinoni, ekziston një shprehje "vonohesh sa një hekurudhë gjermane", dhe trenat, nëse vonohen, nuk vonohen më shumë se 30 sekonda. Sekonda. Tridhjetë.

Përndryshe, 22 euro është udhëtimi për një ditë ose 24 orë, me të gjitha mjetet e mundshme të transportit, deri në Cyrih dhe nuk ka kontrollues në horizont. Në kryeqytetin bavarez, diçka rinovohet, riparohet, ndërtohet vazhdimisht, por nuk ka ndalesë në qarkullimin e jetës së përditshme të qytetarëve të saj.

Gjithçka funksionon pa probleme pavarësisht vinçave dhe punëtorëve. Në dhjetor, ky qytet, i cili është një nga më të pasurit në Gjermani, shndërrohet fjalë për fjalë në një përrallë. Sikur dikush të ketë shtypur butonin e "dritës magjike". Rrugët janë të mbushura me drita, shtëpiza druri dhe aromën e kanellës, bajameve të pjekura dhe verës së nxehtë. Tregjet e Vitit të Ri janë një nga momentet më të bukura të dimrit në Bavari dhe diçka që çdo banor dhe vizitor duhet ta shohë.

Obelisku i Munihut ndodhet në Karolinenplac dhe është një nga monumentet më interesante në qytet sepse është frymëzuar drejtpërdrejt nga obeliskët e lashtë egjiptianë. U ndërtua në vitin 1833 nga bronzi, me një lartësi prej rreth 30 metrash, në kujtim të 30,000 ushtarëve bavarezë që vdiqën në betejën e Napoleonit kundër Rusisë (1812).

Megjithatë, Munihu është gjithashtu i shtrenjtë. Rrjetet e supermarketeve dhe farmacive kanë të njëjtat çmime në të gjithë Gjermaninë, por gjithçka tjetër është shumë më e shtrenjtë. Ushqimi i rrugës ose i shpejtë (sidomos gjatë festave, siç janë Oktoberfest dhe tregjet e Krishtlindjeve), si kudo tjetër, mbetet "më i liri". Pra, bratvurst (një salçiçe bavareze, një porcion i vogël, pra për një meze me një gotë birrë ose verë), kushton gjashtë-shtatë-tetë euro në një tezgë një fetë picë kushton rreth tre euro, një kafe ekspres për të marrë me vete - 2.5 euro, 0.5 l ujë (megjithëse, uji bavarez i rubinetit është teknikisht i rregullt dhe i pijshëm), kushton deri në dy euro, një birrë 0.5 l në rrugë kushton katër euro, vera e nxehtë (me kanellë dhe portokall, me një gotë si suvenir) do të paguani mbi shtatë euro, ëmbëlsirat (lebkuchen - ëmbëlsira me mjaltë me kanellë, zemra, yje dhe dekorime shumëngjyrëshe, bajame të karamelizuara, petulla me krem...) kushtojnë nga tetë euro e lart dhe ëmbëlsirat "më luksoze" me nga 13 euro e lart (për një cope). Do të paguani 21 euro për një hamburger me patate të skuqura dhe një milkshejk. Pra, për një vakt të përditshëm dhe një pije në një treg, prisni të shpenzoni rreth tridhjetë euro për person, për një vakt të lehtë aromatik me një pije. (rroba, këpucët, pajisje shtëpiake... janë të shtrenjta edhe për gjermanët jashtë Mynihut.)

Në tregjet e para Vitit të Ri (dhe ka të tilla në çdo hapësirë të vogël të lirë në Munih), dekorimet e vogla të Krishtlindjeve kushtojnë nga dhjetë euro e lart, varësisht nga madhësia dhe janë të punuara në mënyrë artizanale. Dhe pothuajse gjithçka është e punuar me dorë. Suveniret më të mëdha (si figura druri, qirinj dore, lodra) kushtojnë nga 30 deri në 60 euro, dhe disa unike mund të jenë mbi njëqind euro. Si në dyqanin e specializuar të klubit të futbollit "Bayern Mynih" ku një fanellë kushton njëqind euro, dhe pantallonat e shkurtra 75 euro. Parkimi është minimumi tre euro për një orë. "Magneti i frigoriferit" nuk është më i lirë se pesë euro.

Përveç ushqimit, ka edhe shumë aktivitete të tjera: prodhim qirinjsh, punëtori të vogla për fëmijë, muzikantë, valltarë dhe interpretues rruge që plotësojnë atmosferën festive. Ka shumë artistë në qiell të hapur, përfshirë muzikantë, kështu që shpesh do të dëgjoni tinguj të njohur nga Ballkani, si dhe ato maqedonase, të interpretuara nga gjermanët. Dhe askush nuk bërtet. Nëse dëgjoni dikë që ngre zërin, sigurohuni që është nga rajoni ynë ose më poshtë.

Stendat janë të rrethuara me shtylla betoni (për shkak të përplasjeve të mëparshme me makina mbi turmat e qytetarëve nga organizatat terroriste islamike, dhe ka policë në çdo hap. Policët - si burra ashtu edhe gra - janë të gjatë, të hollë, të bukur dhe me uniforma edhe më të bukura. Ata nuk të trembin, por të vëzhgojnë, duke të dhënë siguri).

Frauenkirhe, apo Katedralja e Shën Marisë, është një nga simbolet e Munihut. Ajo njihet nga dy kullat e saj të larta me kupola të gjelbra. U ndërtua në shekullin e 15-të dhe është një monument i rëndësishëm fetar dhe historik.

Me të gjitha këto, jeta e përditshme në Munih mund të përshkruhet si një kombinim i rregullit, qetësisë dhe dinamizmit: elementë në dukje kontradiktorë që bashkëjetojnë mjaft natyrshëm këtu. Qytetarët e Munihut krijojnë një mjedis në të cilin mund të jesh njëkohësisht pjesë e një qyteti të madh e të panjohur dhe të ndihesh sikur i përket atij.

Së fundmi, ndoshta karakteristika më e rëndësishme e Munihut është hapja e tij. Qyteti tërheq njerëz nga e gjithë bota: studentë, punëtorë, artistë, udhëtarë... Kultura, gjuhë dhe stile jetese të ndryshme bashkohen në një mozaik harmonik. Edhe pse tradita bavareze është e fortë, kjo nuk i pengon banorët e rinj të ndihen të mirëpritur.