Shkup, 3 mars 2024 (MIA) - Në thuajse gjysmën e botës ose 74 vende, në mesin e të cilave edhe Maqedoninë e Veriut, sivjet mbahen zgjedhje, e kjo është një periudhë kur beteja politike midis oponentëve politikë ashpërson retorikën, intensifikon gjuhën e urrejtjes në mediat sociale, ndërsa rritet edhe frekuenca e përdorimit të dezinformatave.

Lidhur me këtë temë, MIA bisedoi me menaxheren e projektit të Tekstgein, Lidia El Kuri, e cila mori pjesë në Shkup në simpoziumin ndërkombëtar "Edukimi mediatik në epokën e inteligjencës artificiale: Zgjerimi i kufijve të së mundshmes", të organizuar nga Instituti për Studime të Komunikimit dhe IREX, që është pjesë e projektit të USAID-it për edukimin mediatik "Të rinjtë mendojnë".

- Ne kemi zhvilluar shumë vegla dhe teknika të ndryshme për gjetjen dhe identifikimin e dezinformatave. Ne jemi pjesë e një rrjeti evropian të quajtur Observatoria Evropiane e Mediave Digjitale - EDMO që synon të identifikojë dezinformatat. Kjo është pjesë e rëndësishme, veçanërisht këtë vit sepse 74 vende në botë do të kenë zgjedhje, pothuajse gjysma e botës, dhe niveli i dezinformimit është një shkak mjaft i madh për shqetësim dhe është diçka për të cilën ne po punojmë vazhdimisht. Duhet vazhdimisht të përtërijmë dhe t'i përshtatemi situatës me ndryshimin e saj", thekson ajo.

El Kuri, e cila ka punuar për më shumë se 20 vjet në fushën e lirisë së fjalës, por edhe në programet mediatike kushtuar diversitetit, inkluzionit, arsimimit mediatik, lirisë së fjalës dhe gjuhës së urrejtjes në Ballkan, Evropë, Kaukazin e Jugut, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut, na sqaroi në bisedën për MUA-n funksionimin e Observatorit Evropian për gjuhën e urrejtjes onlajn, që është pjesë e aktiviteteve të Tekstgejn, e me ndihmën e të cilit në fakt detektohet gjuha e urrejtjes në mediat sociale. Observatori operon në rreth 30 gjuhë, e për momentin punohet edhe në përpilimin e një leksiku në gjuhën maqedonase dhe shqipe, në mënyrë që kjo platformë të mund të përdoret edhe për të detektuar gjuhën e urrejtjes në vend.

Deri më tani, nuk është përdorur në proceset zgjedhore, dhe El Kuri vuri në dukje se mund të përdoret, veçanërisht pasi deri më tani është krijuar një leksik me mbi gjashtë mijë fjalë në maqedonisht dhe shqip që mund të lidhen me përhapjen e gjuhës së urrejtjes, e që pritet të përfundojë deri në fund të muajit.

- Nuk e kemi përdorur panelin e kontrollit në një periudhë parazgjedhore më parë, por kemi mjete dhe teknologji të tjera që përdorim. Por, sigurisht që mund të përdoret, në muajt e ardhshëm do të punojmë me gazetarë dhe akademikë maqedonas të cilët do të kenë qasje në panelin e kontrollit, do të jenë në gjendje ta përdorin atë për të zhvilluar çështjet e tyre hulumtuese. Ata do të jenë në gjendje të shohin se ku po zhvillohen bisedat toksike në platforma të ndryshme në Maqedoni dhe t'i analizojnë ato duke përdorur mjetin tonë të ueb-skrapimit", shprehet El Kuri për MIA-n.

Gjuha e urrejtjes në mediat sociale mund të krijohet nga individë, grupe, por gjithashtu mund të rezultojë edhe nga inteligjenca artificiale. Lidhur me atë se si të dalloni nëse diçka po del nga faktori njeri ose nga IA, El Kuri shprehet se ka më shumë shenja ose flamuj të kuq.

- Është e vështirë të thuhet, por ka shenja të caktuara, flamuj të kuq. Për shembull, nëse ka gabime gramatikore në tekst, kjo mund të nënkuptojë se është krijuar nga një bot, ose softueri i përkthimit përdoret për të përhapur informacione toksike ose për të prishur shoqërinë ose demokracinë. Është një nga shenjat në të cilat duhet pasur kujdes. Por ka edhe shenja gjenerike. Shpesh mund të vëreni se njerëzit që përdorin mediat sociale për të përhapur dezinformata kanë emra të përgjithshëm përdoruesish, si emrat e përdoruesve që përbëhen nga numra, ose kanë fotografi që duken të rreme. Ju duhet të keni kujdes për gjëra të tilla dhe unë me të vërtetë do të rekomandoja raportimin në rrjetin social nëse mendoni se dikush po sillet si një bot, duke mbjellë mosmarrëveshje ose duke nxitur çrregullime. Raportoni ato në mediat sociale, ata kanë për detyrë të reagojnë. Varet nga platforma, disa bëjnë më shumë se të tjerët, por javën e kaluar Bashkimi Evropian miratoi Ligjin për shërbimet digjitale, i cili do të sigurojë që rrjetet sociale të respektojnë rregullat, theksoi El Kouri në një intervistë me MIA-n.

Në vazhdim vijon intervista e plotë me menaxheren e projektit të Tekstgein Lidija El Kuri me video material:

A mund të na sqaroni se çfarë bën Tekstgein, a jeni të përqendruar në gjuetinë e gjuhës së urrejtjes në mediat sociale përmes Observatorit Evropian për Gjuhën e Urrejtjes Onlajn, si funksionon kjo platformë, cilat media sociale i ndiqni, në cilat shtete?

-Tekstgejn është produkt i Universitetit të Antverpenit në Belgjikë, kështu që ne jemi një grup i larmishëm i shkencëtarëve të kompjuterit, shkencëtarëve të të dhënave, njerëzve nga organet e persekutimit, njerëzve që punojnë në organizatat qytetare, si unë, dhe sociologë. Ne jemi një grup njerëzish që duan të përdorin inteligjencën artificiale për ndryshime pozitive shoqërore. Ne monitorojmë rrjetet sociale dhe tendencat që mund të shoqërohen me gjuhën e urrejtjes ose dezinformatat. Një nga projektet tona të mëdha është Observatori Evropian për Gjuhën e Urrejtjes Onlajn, ql në esencë është panel kontrolli për hulumtim përmes të cilit njerëzit mund të analizojnë të dhënat. Informacioni gjenerohet automatikisht në mënyrë që njerëzit të mund të shohin gjëra të ndryshme në rrjetet sociale. Është i disponueshëm në pothuajse 30 gjuhë.

A mund ta përdorin të gjithë këtë platformë?

- Është në dispozicion në të gjithë BE-në, pra në 24 gjuhët zyrtare të BE-së, duke përfshirë rusishten dhe arabishten, si gjuhë të rëndësishme të Evropës, e tani me projektin e ri edhe në gjuhën maqedonase edhe në atë shqipe. Mbikëqyr 12 platforma kryesore të mediave sociale si Fejsbuk, Instagram, Tuiter, e që, nga ana tjetër, tani konsiderohet platformë kufitare, respektivisht platformë që është e parregulluar dhe e pamoderuar, ose më pak e rregulluar dhe e moderuar, ku është shumë më e lehtë të gjesh mesazhe toksike ose gjuhë urrejtjeje.

A mundet Inteligjenca Artificiale (IA) të gjurmojë gjuhën e urrejtjes pa ndonjë pasojë negative, duke qenë se është një kombinim i fjalëve të përdorura shpesh, por vetë fjala nuk shkakton domosdoshmërisht gjuhë të urrejtjes nëse nuk është në kontekst, sa IA-ja mund të kapë kontekstin duke mos shkaktuar dëm?

- Metodologjia që ne përdorim nuk bazohet fillimisht në teknologji, por në faktorin njeri. Ne punojmë me anotatorë në të gjithë Evropën, si dhe në Shqipëri dhe Maqedoni, të cilët më pas ndjekin rrjetet sociale dhe gjejnë fjalët dhe frazat e përdorura, pastaj i rendisin ato. Për shembull, 0 do të thotë gjuhë fyese që nuk është e paligjshme - domethënë, gjuha e urrejtjes, por mund të përdoret në një kontekst të tillë, dhe 4 do të thotë përdorimi i gjuhës së dhunshme dhe kërcënuese. Herë pas here, mund të ketë raste kur disa nga mesazhet shënohen si pozitive të rreme, kështu që ne përdorim teknologji të ndryshme në përpjekje për ta zbutur këtë dhe për t'u siguruar që të ndodhë sa më pak të jetë e mundur, në mënyrë që të përqendrohemi në mesazhet që do të na ndihmojnë të kuptojmë se çfarë po ndodh në internet dhe në rrjetet sociale dhe të bëjmë diçka për këtë.

Faktori njeri është shumë i rëndësishëm në këtë proces?

 -  Faktori njeri është më i rëndësishmi. E gjitha fillon me këtë, më pas krijohen fjalët e përdorura në internet pa ndihmën e Gugëll Translejt ose ndonjë teknologjie tjetër për të krijuar grupin e fjalëve. E gjitha kalon përmes algoritmit tonë (teknologjisë), i cili është transparent dhe më pas u kthehet njerëzve për t'i përdorur ato të dhëna dhe informacione në mënyrën më të mirë që munden.

Ju po zhvilloni gjithashtu teknologji për gjahun pas dezinformatave, sa mund ta përcaktojë IA me sukses dezinformatëm pa faktorin njeri?

- Nevoja për teknologji duhet të burojë nga njerëzit që janë të prekur, pa marrë parasysh nëse bëhet fjalë për shoqërinë civile, organet e ndjekjes apo bashkësia akademike. Kemi zhvilluar shumë vegla dhe teknika të ndryshme për gjetjen dhe identifikimin e dezinformatave. Jemi pjesë e një rrjeti evropian të quajtur Observatoria Evropiane e Mediave Digjitale - EDMO që synon të identifikojë dezinformatat. Kjo është pjesë e rëndësishme, veçanërisht këtë vit sepse 74 vende në botë do të kenë zgjedhje, pothuajse gjysma e botës, dhe niveli i dezinformimit është një shkak mjaft i madh për shqetësim dhe është diçka për të cilën ne po punojmë vazhdimisht. Duhet vazhdimisht të përtërijmë dhe t'i përshtatemi situatës me ndryshimin e saj.

Përmendët zgjedhjet, ka zgjedhje të dyfishta në Maqedoninë e Veriut, një periudhë kur atmosfera midis kundërshtarëve politikë po ashpërsohet, a është përdorur Observatori Evropian për Gjuhën e Urrejtjes në proceset zgjedhore?

- Nuk e kemi përdorur panelin e kontrollit në një periudhë parazgjedhore më parë, por kemi mjete dhe teknologji të tjera që përdorim. Por, sigurisht që mund të përdoret, në muajt e ardhshëm do të punojmë me gazetarë dhe akademikë maqedonas të cilët do të kenë qasje në panelin e kontrollit, do të jenë në gjendje ta përdorin atë për të zhvilluar çështjet e tyre hulumtuese. Do të jenë në gjendje të shohin se ku po zhvillohen bisedat toksike në platforma të ndryshme në Maqedoni dhe t'i analizojnë ato duke përdorur mjetin tonë të ueb-skrapimit.

Работите и во земјава со лингвисти по македонски и албански јазик, може ли повеќе да ни кажете за оваа активност?

Ако се вратите на човечкиот фактор, кој го споменавме на почетокот од суштинско значење е да соработуваме со луѓе на кои јазиците што се користат во Македонија им се мајчин јазик, па така соработуваме со четворица лингвисти кои создаваат лексикон од повеќе од шест илјади зборови кои се навредливи или заканувачки – насилен вокабулар што се користи онлајн. Нивната помош околу создавањето на лексиконот значи дека можеме автоматски да ги откриеме и процениме проблемите поврзани со говорот на омраза.

Jeni duke punuar edhe në vend me gjuhëtarë në gjuhën maqedonase dhe shqipe, a mund të na tregoni më shumë për këtë aktivitet?

- Nëse ktheheni në faktorin njeri, të cilin e përmendëm në fillim, është thelbësore të bashkëpunohet me njerëzit që përdorin gjuhët e përdorura në Maqedoni si gjuhë amtare, kështu që ne bashkëpunojmë me katër gjuhëtarë që krijojnë një leksik prej më shumë se gjashtë mijë fjalësh që janë fyese ose kërcënuese – një fjalor i dhunshëm i përdorur onlajn. Ndihma e tyre në krijimin e leksikut do të thotë që ne mund të zbulojmë dhe vlerësojmë automatikisht problemet që lidhen me gjuhën e urrejtjes.

A është ky një proces, ende në vazhdim, a i keni mbledhur të gjitha fjalët?

- Ne kemi arritur në gjashtë mijë fjalë dhe ende po mbledhim, ne do të përfundojmë pjesën e shënimit deri në fund të marsit, por kemi bashkëpunim të madh me Institutin për Studime të Komunikimit (ISK) me të cilin zhvilluam projektin, si dhe me tre universitete me gjuhëtarë në Maqedoni.

A mund të krijojë IA-ja gjuhë të urrejtjes?

- Po, sigurisht që mundet, dhe jam i sigurt që ndodh pavarësisht nga formati. Kjo është pjesë e arsyes pse ne bëjmë atë që bëjmë, të përpiqemi të zbulojmë burimin e urrejtjes së krijuar artificialisht ose të krijuar nga njeriu dhe të bëjmë diçka për këtë, qoftë kjo duke informuar zbatimin e ligjit në rast kërcënimesh ose duke biseduar me shoqërinë civile për atë që ata mund të bëjnë. Sidomos kur flasim për shoqërinë civile, mendoj se ata kanë një rol të madh për të luajtur kur bëhet fjalë për mbledhjen e informacionit dhe analizimin e tij në mënyrë që të vlerësojnë se çfarë duhet të bëhet në lidhje me gjendjen e mediave sociale, dhe ne jemi vërtet të lumtur që shoqëria civile maqedonase po përfiton nga kjo mundësi.

Ju jeni një profesionist, por si të dallojë një qytetar i rëndomtë, diçka që kategorizohet si gjuhë urrejtjeje, që nuk është krijuar nga një njeri, por nga IA-ja?

Është e vështirë të thuhet, por ka shenja të caktuara, flamuj të kuq. Për shembull, nëse ka gabime gramatikore në tekst, kjo mund të nënkuptojë se është krijuar nga një bot, ose softueri i përkthimit përdoret për të përhapur informacione toksike ose për të prishur shoqërinë ose demokracinë. Është një nga shenjat në të cilat duhet pasur kujdes. Por ka edhe shenja gjenerike. Shpesh mund të vëreni se njerëzit që përdorin mediat sociale për të përhapur dezinformata kanë emra të përgjithshëm përdoruesish, si emrat e përdoruesve që përbëhen nga numra, ose kanë fotografi që duken të rreme. Ju duhet të keni kujdes për gjëra të tilla dhe unë me të vërtetë do të rekomandoja raportimin në rrjetin social nëse mendoni se dikush po sillet si një bot, duke mbjellë mosmarrëveshje ose duke nxitur çrregullime. Raportoni ato në mediat sociale, ata kanë për detyrë të reagojnë. Varet nga platforma, disa bëjnë më shumë se të tjerët, por javën e kaluar Bashkimi Evropian miratoi Ligjin për shërbimet digjitale, i cili do të sigurojë që rrjetet sociale të respektojnë rregullat.

Ana Cvetkovska

foto: MIA/arkivi i MIA-s

Video dhe montazhi: Sërgjan Kërstiq