Shkup, 18 gusht 2023 (MIA) - Kushtetuta e Maqedonisë, si akti më i lartë juridik i shtetit, është miratuar më 17 nëntor 1991 dhe ka pësuar tetë ndryshime me 36 amendamente deri më tani.

Që sot në procedurë parlamentare hyn propozimi i Qeverisë për amendamentin e ri të nëntë të Kushtetutës, me të cilin parashihet që në Preambulë të përfshihen edhe popujt bullgarë, kroatë, malazezë, sllovenë, hebre dhe egjiptianë.

Kushtetuta u ndryshua për herë të fundit më 11 janar 2019, kur Kuvendi me 81 vota “pro”, asnjë kundër dhe asnjë abstenim miratoi katër amendamentet për ndryshimin e emrit kushtetues nga Republika e Maqedonisë në Republika e Maqedonisë së Veriut, pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Prespës e cila u nënshkrua me Republikën e Greqisë më 17 qershor të vitit 2018.

Republika e Maqedonisë së Veriut sot shënon 30 vjet nga miratimi i Kushtetutës së parë pas shpalljes së pavarësisë.

Më parë, ndryshimet në Kushtetutë janë bërë në vitet 1992, 1998, 2001, 2003, 2005, 2009 dhe 2011.

Ndryshimet e para të Kushtetutës u miratuan më 6 janar 1992 me miratimin e amendamenteve I dhe II. Ata vërtetojnë se shteti nuk ka pretendime territoriale ndaj shteteve fqinje dhe nuk do të ndërhyjë në të drejtat sovrane dhe punët e brendshme të shteteve të tjera.

Më 1 korrik të vitit 1998, me iniciativë të Gjykatës Supreme u miratua Amendamenti III dhe me të, afati për kohëzgjatjen maksimale të paraburgimit deri në aktakuzë u zhvendos nga 90 në 180 ditë nga dita e paraburgimit.

Deputetët në seancën e Kuvendit më 16 nëntor të vitit 2001 miratuan amendamentet IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII dhe XVIII. Këto ndryshime janë miratuar si obligim nga Marrëveshja Kornizë e Ohrit. Është ndryshuar Preambula e Kushtetutës, e cila është shkruar në një paragra. Në mënyrë krejtësisht të re është rregulluar çështja e aplikimit të gjuhës zyrtare dhe shkrimit të saj në të gjithë territorin e shtetit dhe në njësitë e vetëqeverisjes lokale. Në rendin kushtetues të shtetit është futur një vlerë e re themelore, përkatësisht përfaqësimi adekuat dhe i drejtë i qytetarëve nga komunitetet tjera në organet e pushtetit shtetëror dhe institucionet e tjera publike në të gjitha nivelet. Lista e bashkësive fetare e krijuar në Kushtetutën e vitit 1991 është zgjeruar. Të drejtat e pakicave etnike janë të rregulluara. Garantohet mbrojtja, promovimi dhe pasurimi i pasurisë historike dhe artistike të shtetit dhe të të gjitha komuniteteve në të. Parashikohet që për ligjet që prekin drejtpërdrejt kulturën, përdorimin e gjuhëve, arsimin, dokumentet personale dhe përdorimin e simboleve, Kuvendi vendos me shumicën e votave të deputetëve të pranishëm, ndërsa duhet të ketë shumicë votash nga deputetët e pranishëm që u përkasin komuniteteve që nuk janë shumicë në vend. Mënyra e zgjedhjes (shumica e dyfishtë) dhe kompetencat e Avokatit të Popullit janë të rregulluara. Është prezantuar Komisioni për marrëdhënie ndërmjet komuniteteve i themeluar nga Kuvendi dhe është përcaktuar përbërja e tij.  Është rregulluar përfaqësimi i pjesëtarëve të komuniteteve pakicë në Këshillin Gjyqësor Republikan, në Gjykatën Kushtetuese dhe në Këshillin e Sigurimit. Është zgjidhur çështja e miratimit të ligjeve në fushën e vetëqeverisjes lokale (shumica e dyfishtë e votave), si dhe kompetencat e njësive të vetëqeverisjes vendore. Është rregulluar procedura për marrjen e vendimit për ndryshimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë. Sipas amendamentit të fundit, Preambula, nenet për vetëqeverisjen lokale, neni 131, gjegjësisht vendimi për aderim në amendamentin e Kushtetutës, si dhe nenet që rregullojnë vlerat themelore, të drejtën për barazi, si dhe të drejtat e komuniteteve pakicë dhe vendimi për shtimin e një dispozite të re, e cila i referohet temës së atyre dispozitave apo neneve, nuk mund të ndryshohet pa një shumicë prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve, në të cilin duhet të ketë shumicën e votat nga numri i përgjithshëm i deputetëve që u takojnë bashkësive që nuk janë shumicë në Republikën e Maqedonisë.

Më 26 dhjetor 2003, ligjvënësit miratuan Amendamentin XIX, i cili parashikon heqjen e paprekshmërisë së sekretit për të gjitha format e tjera të komunikimit, jo vetëm shkresat, siç përcaktohet me Kushtetutën e vitit 1991. Është konstatuar se ky ndrishim është kryer në bazë të vendimit të gjykatës, në kushtet dhe procedurën e përcaktuar me ligj dhe për arsye saktësisht të përcaktuara.

Amendamentet XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX dhe XXX janë miratuar nga Kuvendi në seancën e mbajtur më 7 dhjetor të vitit 2005. Ato i referohen reformave të sistemit gjyqësor, pra ndryshimit të organizimit të sistemit gjyqësor, zgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë. Ministrave i është hequr imuniteti, ndërsa i ruhet imuniteti vetëm kryetarit të Qeverisë, pasi vendimin për heqjen e imunitetit e merr Kuvendi, e jo Qeveria, siç parashikohet në Kushtetutën e vitit 1991.

Në seancën parlamentare të mbajtur më 9 janar të vitit 2009, u miratua amendamenti XXXI i Kushtetutës, i cili vendosi regjistrimin e popullsisë për zgjedhjen e Presidentit të Republikës në raundin e dytë zgjedhor (kandidati që do të marrë shumicën e votave nga zgjedhësit. që kanë votuar, nëse kanë shkuar në zgjedhje, do të zgjidhen më shumë se dyzet për qind e numrit të përgjithshëm të votuesve në Republikë).

Amendamenti XXXII i Kushtetutës është miratuar në seancën e Kuvendit të 12 prillit 2011 dhe ka të bëjë me pamundësinë e privimit të shtetësisë qytetarit të Republikës së Maqedonisë, përkatësisht pamundësisë për përjashtimin e tij nga shteti. Shtetasi i Republikës së Maqedonisë nuk mund të ekstradohet në shtet tjetër, përveç në bazë të marrëveshjes ndërkombëtare të ratifikuar dhe me vendim të gjykatës.

Ndryshimet e fundit kushtetuese u bënë më 11 janar të vitit 2019, kur ligjvënësi miratoi amendamentet XXXIII, XXXIV, XXXV, XXXVI të Kushtetutës, të cilat hynë në fuqi me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes Përfundimtare për Zgjidhjen e Diferencave të përshkruara në Rezolutat 817. (1993) dhe 845 (1993) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, për përfundimin e vlefshmërisë së Marrëveshjes së Përkohshme të vitit 1995 dhe për krijimin e një partneriteti strategjik ndërmjet palëve dhe ratifikimin e Protokollit të Aderimit në NATO nga faqja e Parë e Marrëveshjes Përfundimtare.

Me to ndryshohet emri i shtetit nga “Republika e Maqedonisë” në “Republika e Maqedonisë së Veriut”, bëhen ndryshime në Preambulë, garantohet sovraniteti, integriteti territorial dhe pavarësia politike e shteteve fqinje dhe kujdesi për diasporën.

Procedura për ndryshimin e Kushtetutës

Procedura për ndryshimin e Kushtetutës kalon në tri faza. Në fazën e parë, Kuvendi me dy të tretat e mazhorancës merr vendim për aderimin në ndryshimin e Kushtetutës. E dyta është faza e përcaktimit të projekt-amendamenteve dhe për këtë mjafton shumica e numrit të përgjithshëm të deputetëve ose 61 vota. Faza e tretë përfundimtare është miratimi i amendamenteve dhe për këtë sërish nevojitet një shumicë prej dy të tretash ose të paktën 80 vota.

Propozim për aderim në ndryshimin e Kushtetutës mund të paraqesin: Presidenti i Republikës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, së paku 30 deputetë në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe 150.000 qytetarë.

Pas paraqitjes së propozimit, është e nevojshme të merret Vendimi për aderim në ndryshimin e Kushtetutës. Vendimi merret nga Kuvendi me shumicë prej dy të tretave të numrit të përgjithshëm të deputetëve, pra me të paktën 80 vota. Duke qenë se bëhet fjalë për ndryshimin e Preambulës, është e nevojshme që të ketë të ashtuquajturn shumicë të Badenterit, gjegjësisht të paktën 21 nga 40 deputetë që nuk janë pjesëtarë të komunitetit maqedonas shumicë.

Nëse vendimi për aderim në amendamentet e Kushtetutës miratohet nga Kuvendi, iniciativa i kthehet Qeverisë, e cila duhet të përgatisë tekstin e projekt-amendamenteve të Kushtetutës me shpjegim. Teksti i përgatitur në këtë mënyrë i dërgohet Kryetarit të Kuvendit, i cili ia përcjell atë deputetëve dhe kreut të shtetit jo më vonë se 30 ditë para mbajtjes së seancës së Kuvendit, në rendin e ditës së së cilës do të gjendet nisma.

Amendamentet mund të parashtrohen vetëm për ato që i nënshtrohen ndryshimeve të Kushtetutës dhe këtë të drejtë e kanë çdo deputet, trup pune dhe Qeveria si propozues më së voni deri në tetë ditë para seancës së Kuvendit. Kuvendi, me shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve, përcakton draftin e ndryshimit të Kushtetutës. Pas kësaj, vijon seanca dëgjimore, e cila nuk mund të zgjasë më shumë se 30 ditë.

Më pas, Qeveria dorëzon propozim-amandamentet në Kuvend, të cilat duhet të pranohen nga Komisioni për Çështje Kushtetuese, i cili më pas dorëzon raport me propozim të ndryshuar në tekstin e seancës parlamentare. Çdo deputet mund të paraqesë një ndryshim në tekst. Teksti i amendamenteve të propozuara miratohet me 61 vota. Vendimi përfundimtar për ndryshimin e aktit më të lartë juridik – Kushtetutës, merret me shumicë prej dy të tretave të numrit të përgjithshëm të deputetëve, pra me të paktën 80 vota.

Praktika e ndryshimeve kushtetuese në vende të tjera të Evropës

Amendamentet apo reformat kushtetuese janë një proces kompleks dhe i gjatë. Ndonjëherë ndryshimet janë të nevojshme dhe mjaft thelbësore për të përmirësuar qeverisjen demokratike ose për t'u përshtatur me transformimet politike, ekonomike dhe sociale. Megjithatë, duke pasur parasysh faktin se themelimi i shteteve është shkruar në vetë kushtetutë, ndryshimi i këtij dokumenti të rëndësishëm është një çështje e një rëndësie të madhe.

“Në disa vende evropiane ndryshimet kushtetuese janë aq të shpeshta sa ndodhin pothuajse çdo vit, ndërsa në disa të tjera janë shumë të rralla. Në Austri, ndryshimet në Kushtetutë ndryshojnë nga një deri në gjashtë herë në vit (me përjashtim të viteve kur nuk ka pasur fare ndryshime). Kushtetuta zvicerane dhe belge gjithashtu ndryshohen mjaft shpesh, dhe kushtetuta e Gjeorgjisë ka më shumë se tridhjetë amendamente, tregon hulumtimi krahasues i Institutit Parlamentar.

Në vende të tjera, megjithatë, siç thuhet në hulumtim, ndryshimet kushtetuese janë shumë të rralla.

“Në Suedi, Akti i Trashëgimisë, i cili është pjesë e katër ligjeve themelore të Kushtetutës, është ndryshuar vetëm një herë. Në Rumani, nuk ka pasur fare ndryshime që nga viti 2003. Kushtetuta spanjolle ka pësuar vetëm dy ndryshime. Kushtetuta e Polonisë gjithashtu është ndryshuar vetëm dy herë që nga viti 1997. Në Finlandë, Kushtetuta është ndryshuar katër herë që nga hyrja në fuqi e saj në vitin 2000. Kushtetuta bullgare është ndryshuar vetëm pesë herë që nga viti 1991. Kushtetuta greke ka pësuar katër rishikime që nga viti 1975. Kushtetuta e Lituanisë është ndryshuar 10 herë që nga viti 1992, zbuloi sondazhi.

“Çështja e ndryshimeve kushtetuese është në thelb të teorisë dhe praktikës kushtetuese. Konstitucionalizmi nënkupton që rregullat themelore për ushtrimin efektiv të pushtetit shtetëror dhe mbrojtjen e të drejtave individuale të njeriut duhet të jenë të qëndrueshme dhe të parashikueshme dhe të mos i nënshtrohen ndryshimeve të shpeshta, thuhet në hulumtimin e Institutit Parlamentar dhe thekson se kjo është vendimtare kur flitet për legjitimitetin e sistemit kushtetues.

Foto: Arkivi i MIA-s