Shkup, 6 prill 2023 (MIA) - Modeli aktual zgjedhor në vend tashmë është një nga modelet më proporcionale në Evropë, gjegjësisht një nga modelet që më së shumti janë në favor të asaj që të ketë më shumë parti në Kuvend, e me këtë është edhe relativisht më i favorshëm për partitë më të vogla", deklaroi politologu Kristijan Fidanovski në prezantimin e sotëm të hulumtimit “Maqedonia e Veriut në hartën zgjedhore evropiane: Sa është proporcional modeli zgjedhor i Maqedonisë së Veriut?”.

"Këtu kemi një kontradiktë të vogël me atë moment kur partitë e vogla janë ato që zakonisht angazhohen për proporcionalitet edhe më të madh të modelit, por kemi konstatuar se tashmë me renditjen e përgjithshme që kemi bërë në bazë të katër parametrave, modeli zgjedhor maqedonas. është i dyti nga 32 vendet evropiane, sipas proporcionalitetit të tyre, gjë që tregon se ndoshta duhet menduar ose për ruajtjen e modelit aktual zgjedhor ose së paku duhet pasur kujdes në rast të një ndryshimi të mundshëm për proporcionalizim edhe më të lartë, siç angazhohen mbështetësit e këtyre reformave zgjedhore, theksoi Fidanovski, i cili është një nga bashkautorët e hulumtimit, së bashku me Vlora Reçica, hulumtuese dhe udhëheqëse e Qendrës për mbështetje parlamentare dhe demokratizim në kuadër të Institutit për Demokraci "Societas Civilis" (IDSCS).

Fidanovski dhe Reçica e kanë zbatuar hulumtimin së bashku me IDSCS për të bërë një studim krahasues të modeleve zgjedhore në Evropë dhe se si përshtatet vendi në atë histori në nivel evropian, për të cilin janë frymëzuar nga bisedat e viteve të fundit për ide për ndryshime ligjore në drejtim të proporcionalizimit të modelit zgjedhor, marrëdhënie rreth debatit për të ashtuquajturën një njësi zgjedhore.

"Unë dhe bashkautori im deshëm ta zgjerojmë pak atë bisedë dhe të fokusohemi në disa parametra të tjerë të modeleve zgjedhore, pra jo vetëm për numrin e njësive zgjedhore, por edhe për të shqyrtuar pragun zgjedhor, nëse ai ekziston fare dhe nëse ka një, sa është, lartësia e tij, numri i deputetëve për kokë banori dhe formula elektorale e përdorur në vende të ndryshme evropiane, shtoi Fidanovski.  

Ai bëri të ditur se qëllimi i çdo modeli zgjedhor është që vullneti i qytetarëve të shprehur me votat e tyre në zgjedhje të përkthehet në numrin e mandateve parlamentare, kjo nuk është plotësisht proporcionale në asnjë vend, sepse ka një tendencë për të shmangur shumë parti në parlamente, sepse në një rast të tillë mund të jetë shumë e vështirë të formohet një qeveri, pastaj të ruhet, të jetë efikase dhe të vihet në një situatë që shpesh të ketë zgjedhje të parakohshme parlamentare.

Modeli zgjedhor duhet të jetë një kompromis mes përfaqësimit të qytetarëve në Kuvend, respektivisht sa votat e tyre përkthehen si duhet në mandate parlamentare, por edhe këto momente të tjera që përmenda pak më parë në lidhje me qeverisjen e mirë, që do të ishin rrezikuar nëse modeli është shumë proporcional", theksoi Fidanovski.

Sipas tij, vendosja e një njësie zgjedhore në vend do ta bënte modelin zgjedhor edhe më proporcional se sa është.

"Pra, formula elektorale është e vetmja pjesë e këtyre katër parametrave që kemi shqyrtuar, që vërtet shkon në favor të mbështetësve të ndryshimit të modelit, sepse formula D'Onto, që përdoret te ne, është me të vërtetë mjaft kufizuese ndaj partitë më të vogla në krahasim me formulat e tjera të përdorura në Evropë. Sipas të gjitha këtyre parametrave të tjerë - numri i deputetëve për kokë banori, pragu zgjedhor dhe madhësia e njësisë zgjedhore apo numri i njësive zgjedhore - modeli aktual tashmë është jashtëzakonisht proporcional, nëse shikohet në mënyrë krahasuese në të gjithë kontinentin", potencon Fidanovski.

Ai thekson se edhe nëse futet model i një njësie zgjedhore, përfaqësimi i partive politike do të varej nga lartësia e pragut të caktuar zgjedhor, duke theksuar se një analizë e Institutit Kombëtar Demokratik (NDI) ka konstatuar se nëse do të vendosej një njësi zgjedhore në pragun zgjedhor prej pesë për qind, në bazë të projeksionit nga ciklet e fundit zgjedhore, do të rezultonte në numër më të vogël partish në Kuvend sesa ai aktual.

"Pikërisht për këtë arsye duam që ky debat të zhvillohet më gjerësisht, të mos flasim vetëm për numrin e njësive zgjedhore, sepse është një enigmë komplekse që varet shumë nga këto pjesë të tjera, mes tjerash, edhe nga pragu zgjedhor, e jo vetëm nga pjesa e numrit të deputetëve", deklaroi Fidanovski.

Ai theksoi se rekomandimi i tyre si autorë të këtij hulumtimi është që të mendohen shumë për të gjitha efektet e mundshme negative të proporcionalizimit shtesë të modelit zgjedhor në qeverisjen e mirë, respektivisht për mundësitë e formimit të koalicioneve qeverisëse apo stabilitetin e qeverive tashmë të formuara.

"Përfaqësimi i madh është shumë mirë, por jo me çmim shumë të madh për qeverisje të mirë", konkludoi Fidanovski.

Në prezantimin e hulumtimit, Reçica theksoi se anketat tregojnë konfuzion tek qytetarët për reformat zgjedhore, të cilët në thelb nuk kanë njohuri të mjaftueshme se çfarë do të nënkuptojnë këto ndryshime në modelin zgjedhor.

"Një nga premisat tona kryesore kur filluam analizën ishte të fokusoheshim se cilat parti do të marrin sa mandate, sepse do të hynim në një temë tjetër, por të përcaktonim se çfarë do të thoshte ndryshimi i modelit zgjedhor për procesin e demokratizimit të shtetit.

Kjo është arsyeja pse fokusi nuk ishte tek çështja e ndryshimit të modelit zgjedhor me vendosjen e njësisë zgjedhore, për të cilën ka iniciativë ende aktive në Kuvend, ndërsa  në fazën e formimit është edhe grupi i punës   në Ministrinë e Drejtësisë me detyrë të dedikuar pikërisht në ndryshimin e Kodit Zgjedhor.

“Dëshirojmë që kjo t'i ndihmojë Ministrisë së Drejtësisë dhe aktorëve të përfshirë në atë trup punues dhe për këtë kemi përpiluar këtë studim", tha Reçica.

Drejtori i IDSCS, Marko Troshanovski, theksoi se për aq sa Kuvendi e kryen funksionin e tij përfaqësues, tek qytetarët mbizotëron mendimi se deputetët përfaqësojnë interesat e partive, të veta apo të elitave të biznesit sesa të votuesve.

"Ekziston edhe një perceptim se nevojitet një ndryshim në mënyrën apo modelin në të cilin zgjidhen përfaqësuesit parlamentarë. Ai perceptim është jashtëzakonisht i lartë dhe njerëzit mendojnë se duhet të ketë ndryshime", theksoi Troshanovski.

Ai theksoi se anketat tregojnë se më shumë se gjysma e qytetarëve mendojnë se duhet të ketë ndryshim të modelit me vendosjen e një njësie zgjedhore.

"Në këtë drejtim, duam të ofrojmë studim të bazuar në mënyrë empirike, duke krahasuar praktikën e 32 vendeve të Evropës, e cila bazohet pikërisht në parametra statistikorë, përmes të cilëve arrijmë në konkluzione të caktuara. Konsidrojmë se ky debat për modelin zgjedhor duhet të bëhet mbi bazën e parametrave empirikë. Meqë ky model zgjedhor përcakton në masë të madhe peizazhin politik, evoluimin e kulturës politike dhe debatin demokratik në vend, e pikërisht një debat konstruktiv në Kuvend i udhëhequr nga deputetë të zgjedhur në mënyrën e duhur është parakusht për avancimin e kushteve për demokratizim", konkludoi Troshanovski.

Një gjykatës analizon shkallën e proporcionalitetit ndërmjet shpërndarjes së votave dhe shpërndarjes së mandateve parlamentare në modelin zgjedhor të Maqedonisë, përmes krahasimit me 31 vende të tjera evropiane.

Hulumtimi konstaton se vendi karakterizohet nga proporcionalitet dukshëm mbi mesataren sipas tre elementeve kryesore të modeleve zgjedhore: madhësia e njësive zgjedhore (në vendin e gjashtë nga 32 vende), (mos)ekzistenca e një pragu zgjedhor dhe lartësinë e mundshme të tij (në ndarje në vend të parë ) dhe numrin e deputetëve (në ndarjen e vendit të gjashtë). Përjashtimi i vetëm është formula zgjedhore, ku vendi përdor formulën më pak proporcionale D'Onto, e cila është megjithatë më e shpeshtë në Evropë.

"Duke marrë parasysh proporcionalitetin jashtëzakonisht të lartë të modelit aktual zgjedhor, ky studim problematizon një pjesë të argumentimit të mbështetësve të reformave zgjedhore drejt proporcionalitetit (ende) më të lartë. Në përputhje me njohuritë ekzistuese në shkencat politike për aspektet negative të modeleve zgjedhore shumë proporcionale, theksojmë se prezantimi i mundshëm i një modeli zgjedhor (ende) më proporcional mund të kërcënojë seriozisht formimin dhe stabilitetin e pushtetit ekzekutiv, pra (përveç kësaj) duke dobësuar demokracinë maqedonase", konkludon në hulumtimin.

Foto: MIA