Shkup, 13 maj 2023 (MIA) - Konsiderohet se legjislacioni ynë kombëtar është i harmonizuar me atë evropian në një vëllim prej rreth 45 për qind. Ne realizojmë produktivitet të lartë në hartimin e ligjeve dhe në politika të tjera publike, qëllimi kryesor i të cilave është përmirësimi i jetës në bashkësinë. Megjithatë, e drejta nuk përmbushet me votimin e ndonjë ligji, por kur njerëzit fillojnë ta praktikojnë atë në jetën e tyre të përditshme", shprehet në intervistën për MIA-n prof. Dr. Mileva Gjurovska, koordinatore kombëtare e NKEU-MK dhe kryetare e Lëvizjes Evropiane në Maqedoninë e Veriut.   

“Në raportet e Komisionit Evropian rregullisht bëhet e ditur për nivelin e ulët të zbatimit të ligjit që pamundëson përparimin në reformat që janë shumë të rëndësishme për procesin e eurointegrimit. Një nga arsyet kryesore për nivelin e pakënaqshëm të zbatimit të ligjeve në praktikë është autoriteti i ulët i institucioneve që duhet t 'i zbatojnë ato. Ka shumë për të bërë që qytetarët të fitojnë perceptimin se ligjet zbatohen për të gjithë në mënyrë të barabartë. Sundimi i ligjit është një term që e dëgjojmë shumë shpesh dhe është vlerë themelore evropiane, por nuk e vërejmë përmes praktikave në spitalet, punësimet, avancimet në karrierë, por edhe në fushat tjera jetësore që duhet të jenë model i sjelljes për opinionin”, shprehet Gjurovska për MIA-n.    

Në vazhdim vijon intervista për MIA-n me prof. dr. Mileva Gjurovska, koordinatore kombëtare e NKEU-MK dhe kryetare e Lëvizjes Evropiane në Maqedoninë e Veriut në tërësi:   

Ju jeni Koordinator Kombëtar i Konventës Kombëtare për Bashkimin Evropian në Republikën e Maqedonisë së Veriut (NCEU-MK), e cila ka kontribuar me sukses në proceset e integrimit evropian për gjashtë vjet me radhë. Ju keni mbajtur mbi 50 seanca për kapituj të caktuar të bisedimeve, ku kanë marrë pjesë përfaqësues të qeverisë, përfaqësues të institucioneve të ndryshme, gjykatës, prokurorë, ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë, përfaqësues të sektorit civil dhe palë të tjera të interesuara. U aprovuan një varg rekomandimesh. Sa prej tyre janë implementuar dhe me çfarë problemesh përballet implementimi i tyre? A konsideroni se edhe ligjet që miratohen për hir të harmonizimit me ato të BE-së kanë zbatim praktik apo janë vetëm për në letër?   

- Nga seancat e NCEU-MK të mbajtura deri tani, janë miratuar më shumë se 600 rekomandime, të cilat në thelb janë zgjidhje për probleme të caktuara sipas standardeve evropiane. Rekomandimet propozohen nga të gjithë pjesëmarrësit që përfaqësojnë aktorë të ndryshëm. Kjo qasje mundëson zhvillimin e një mekanizmi për implementimin e tyre. Sipas NCEU-MK, kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se vetëm njëra anë ka gjithmonë të drejtë, respektivisht se gjithë ekspertiza nuk duhet të vijë vetëm nga njëra anë. Dialogu demokratik që përfshin palë të ndryshme kontribuon në rekomandimet, si dhe politikat publike të diskutuara, për t 'u kuptuar, plotësuar dhe transferuar në mënyrë adekuate në grupet në të cilat bëjnë pjesë pjesëmarrësit. Në këtë mënyrë, po rritet numri i kanaleve përmes të cilave rekomandimet do t 'i transmetohen opinionit të gjerë . Ky mekanizëm është gjithashtu i rëndësishëm për implementimin e ligjeve. Pretendimi se ligjet duhet të krijohen me pjesëmarrjen e të gjitha palëve të  interesuara, por edhe me diskutime të gjera, ka për qëllim që ato të jenë të përmirësuara dhe mësuara nga qytetarët, që është kusht për zbatimin e tyre. Miratimi i ligjeve me procedura të shpejta, kur duhet dhe kur nuk duhet, si dhe koha e shkurtër për diskutime publike, pezullon këtë mekanizëm të rëndësishëm që ndihmon në implementimin.   

Konsiderohet se legjislacioni ynë kombëtar është i harmonizuar me atë evropian në vëllim prej rreth 45 për qind. Ne realizojmë produktivitet të lartë në hartimin e ligjeve dhe politikave të tjera publike, qëllimi kryesor i të cilave është përmirësimi i jetës në bashkësinë. Megjithatë, e drejta nuk përmbushet duke miratuar një ligj, por kur njerëzit fillojnë ta praktikojnë atë në jetën e tyre të përditshme. Raportet e Komisionit Evropian rregullisht tregojnë për nivelin e ulët të zbatimit të ligjit që pengon përparimin në reformat që janë shumë të rëndësishme për procesin e eurointegrimit. Një nga arsyet kryesore për nivelin e pakënaqshëm të zbatimit të ligjeve në praktikë është autoriteti i ulët i institucioneve që duhet t 'i zbatojnë ato. Ka shumë për të bërë që qytetarët të fitojnë perceptimin se ligjet zbatohen për të gjithë në mënyrë të barabartë. Sundimi i ligjit është një term që e dëgjojmë shumë shpesh dhe është një vlerë themelore evropiane, por ne nuk e vërejmë atë përmes praktikave në spitalet, punësimet, avancimet në karrierë, por edhe në fusha të tjera jetike që duhet të jenë një model sjelljeje për opinionin. Ajo që është më e rëndësishme, sipas ekspertëve në NCEU-MK, është respektimi i procedurave. Njerëzit nuk janë aq të ndjeshëm ndaj rezultateve, sa ju interesojnë procedurat.   

Lidhur me rekomandimet e NCEU-MK, mund të konkludojmë se ato kanë pasur ndikim të caktuar në institucionet. Vetë dialogu në të cilin institucionet ranë dakord të jenë pjesë dhe të diskutojnë në të njëjtën tryezë, ballë për ballë, me faktorë të tjerë shoqërore nënkuptonte një hap përpara në përmbushjen e kritereve të kornizës së bisedimevee – demokratizimin e procesit të eurointegrimit. Gjatë periudhës prej gjashtë vjetësh, institucionet ishin të rregullta në debate ku prezantuan pikëpamjet e tyre para një audience më të gjerë profesionale, por dëgjuan edhe rezultatet për të njëjtën temë nga të tjerët që vunë në dukje problemet nga praktika. Kritika e argumentuar e ekspertëve, jo aq e rrallë në sesionet, hapi perspektiva të reja, që duhet të kuptohet si sfidë për ndryshime. Shumë nga rekomandimet lidhen me njoftimin e direktivave të BE-së që duhet të përfshihen në legjislacionin tonë, me çka nënvizohej rëndësia e tyre, por veproi mbi ekspertët për t 'i përdorur ato si instrument në përcaktimin e zgjidhjeve. Megjithatë, një nga rekomandimet që është përsëritur në të pesë grupet e punës ka arritur efektivitetin më të madh dhe lidhet me kërkesën e vazhdueshme të të gjitha palëve të interesuara për t 'u konsultuar në përgatitjen e politikave publike dhe legjislacionit – që sot është dukshëm e pranishme në praktikë.   

Në Kapitullin 24, Drejtësia, Liria dhe Siguria, shumë sesione iu kushtuan migrimit dhe sigurisë në kufijtë evropianë dhe u miratuan shumë rekomandime, efektiviteti i të cilave është i rëndësishëm. Analiza e rekomandimeve të publikuara në botimin e fundit të NCEU-MK (Libri i dytë i rekomandimeve, 2023) tregon se pothuajse gjysma e rekomandimeve ishin pjesë e ndryshimeve që ndodhën në fusha të caktuara.   

Skrining shpjegues dhe dypalësh janë duke u zhvilluar, faza tjetër në qoftë se ndodhin ndryshime kushtetuese do të jetë hapja e Klasterit të para të bisedimeve - bazat. Sa janë të përfshira organizatat qytetare në procesin e bisedimeve dhe në çfarë mënyre?   

- Skriningu shpjegues ishte proces që mund të ndiqej edhe nga shoqatat e qytetare. Kjo hapje gjithashtu i lejoi anëtarët e NCEU-MK të ndjekin kapitujt në të cilët vepron. Skriningu vuri në dukje kompleksitetin dhe shtrirjen e aspekteve teknike që do të miratohen gjatë bisedimeve. Deri më tani, nuk kemi qenë në proces zyrtar të bisedimeve. Bisedimet po i fillojmë sipas metodologjisë së re të klasterëve dhe për momentin NCEU-MK po punon në ndërtimin e një qasjeje që do të bashkojë kapitujt në klasteret.   

Bisedimet fillojnë me Klasterin 1, i cili do të jetë i hapur gjatë gjithë periudhës së bisedimeve. Vetë emri i këtij grupi “Vlera themelore” tregon se do të kontrollojë të gjithë procesin e përmbushjes së kritereve edhe në klasteret tjera. Si rrjedhohë është interesi në rritje i shoqatave qytetare në kapitujt nga Klasteri-1, i cili do të jetë kontribut i rëndësishëm në procesin e bisedimeve. Sekretariati për Çështje Evropiane është duke punuar në krijimin e modelit për përfshirjen e shoqatave qytetare në procesin e bisedimeve. Një model i përpiluar që integron disa modalitete kompatibile, por është ende një version i shkurtër pune që duhet të konkretizohet. Veçanërisht gëzon fakti se në mesin e modaliteteve është edhe NCEU-MK. Megjithatë, duke marrë parasysh aktivitetin e pakonsiderueshëm të Njësisë së bashkëpunimit të Qeverisë me shoqatat e shoqërisë civile, që merrnin rolin e instancës së rëndësishme të koordinimit të pjesëmarrjes së sektorit civil, imponohen çështje në lidhje me kapacitetin e brendshëm të këtij trupi që mund të ketë nevojë për reformim.   

Sipas anketave të fundit, euroskepticizmi po rritet, ndërsa besimi i qytetarëve në institucione po bie, kjo veçanërisht ka të bëjë me besimin në gjyqësorin. Sipas anketës Eurometër të Eurothink, qytetarët kanë më shumë besim tek Armata, por ajo që është interesante është se po rritet besimi i tyre në sektorin civil. A ju shikojnë qytetarët si nxitës të ndryshimeve në shoqëri?   

-Zakonisht ka rezerva të caktuara ndaj të dhënave nga anketat që me siguri janë të arsyeshme nga pikëpamja metodologjike. Megjithatë, perceptimi i qytetarëve është shumë i rëndësishëm për të marrë një pasqyrë afërsisht reale të shoqërisë, e veçanërisht e rëndësishme për krijimin e politikave publike dhe vlerësimin e nivelit të implementimit të tyre. Nuk është çudi që Armata ka vlerësim të lartë sepse është sistem i veçantë i bazuar në rregulla të veçanta, disiplinë dhe perceptimi i qytetarëve krijohet në bazë të mënyrës se si reflektohet në jetën e tyre të përditshme. Armata është gjithmonë në vijën e parë të shuarjes së zjarreve, duke u marrë me përmbytjet, duke ndihmuar në çdo situatë krize që ndikon pozitivisht në perceptimin. Megjithatë, përvojat e sistemeve të tjera, gjyqësori, shëndetësia, arsimi..., krijojnë perceptime të tjera.   

Për shembull, për sa i përket gjyqësorit, jo vetëm anketat tona kombëtare, por edhe anketat rajonale tregojnë një trend në rënie, duke marrë parasysh të gjithë indikatorët. Sipas Barometrit Ballkanik 2022 (të zbatuar nga Këshilli Rajonal i i Bashkëpunimit nga Sarajeva), kohëzgjatja e procedurave dhe arritshmëria janë përkeqësuar për pesë për qind, shpenzimet janë më të larta për katër për qind, transparenca është ulur për dy për qind krahasuar me vitin e kaluar.   

Maqedonia e Veriut renditet e para për sa i përket kohëzgjatjes së procedurave (68 për qind e qytetarëve kanë perceptim negativ) dhe shpenzimeve gjyqësore (62 për qind). Por ka një vlerësim më të mirë në aspektin e transparencës – një fakt që duhet të merret parasysh në analizat e mëtejshme të gjyqësorit sepse është faktor shumë i rëndësishëm për ndryshime. Me fjalë tjera, situatat aktuale dhe fermentimi në këtë zonë që dominojnë në opinion janë për shkak të transparencës më të madhe që lejon qytetarët t'i mësojnë rregullat. Ndëshkimi i autorëve të veprave penale, veçanërisht kur bëhet fjalë për korrupsionin, ka anën e tij mësimdhënëse. E njëjta gjë vlen edhe për pandëshkueshmërinë, dhe vepron në mënyrë udhëzuese, por në drejtim të kundërt nga pritshmëritë.   

Sipas anketës nga Instituti për Demokraci "Societas Civilis" dhe Fondacioni "Konrad Adenauer", një shumicë e madhe e shtetasve maqedonas janë kundër kërkesës që bullgarët të përfshihen në Kushtetutë me qëllim që të vazhdojnë bisedimet për anëtarësim me BE-në. Nga ana tjetër, në BE nuk është e mundur të ndryshohet kushti për ndryshimin e Kushtetutës dhe kjo do të duhet të ndodhë, në një mënyrë apo në një tjetër. Si e komentoni këtë dhe çfarë nëse ndryshimet kushtetuese nuk përfundojnë paralelisht me skriningun dypalësh, deri në nëntor të vitit 2023, çfarë do të thotë kjo për vendin?   

-Të dhënat nga disa anketa kombëtare tregojnë se është reduktuar ndjeshëm mbështetja e qytetarëve maqedonas për integrimin evropian. Vetëm një dekadë më parë, mbi 80% e qytetarëve shprehën entuziazëm të madh për procesin e integrimit evropian. Sipas sondazheve, 58% e qytetarëve ende besojnë se anëtarësimi në BE është alternativa më e mirë. Megjithatë, një numër i vogël i qytetarëve besojnë se anëtarësimi do të ndodhë së shpejti (vetëm 12% besojnë se do të ndodhë gjatë një periudhe pesë-vjeçare). Këto të dhëna tregojnë se është e nevojshme të punohet për kthimin e optimizmit në mesin e qytetarëve.   

Lidhur me këtë çështje, Qeveria dhe institucionet tregojnë vullnet të gjerë politik, të shprehur në mënyrë deklarative, i cili është një aspekt shumë i rëndësishëm, por ka nevojë për shumë më tepër se kaq. Bashkimi Evropian, nga ana tjetër, shtrëngon politikën e tij të kushtëzimit, duke ndikuar në ngadalësinë e reformave - duke shkaktuar ngadalësi në evropianizimin e vendit. Nuk kemi shembull të një vendi tjetër që gjatë rrugës për në BE u përball me kushte të një natyre politike që tani i janë imponuar Maqedonisë së Veriut.   

Kanë kaluar 18 vjet që nga marrja e statusit të kandidatit dhe nuk duhet të jetë për t 'u habitur ndryshimi i perceptimeve të qytetarëve në raport me BE-në. Ata nuk janë të sigurt nëse kërkesa për ndryshim të Kushtetutës është kërkesa e fundit për të rimodeluar shtetin sipas dëshirave të fqinjëve. Megjithatë, mënyrë shumë më e mirë e ndërtimit të marrëdhënieve fqinjësore është ajo që do të bëhet përmes iniciativave qytetare për bashkëpunim, përmes projekteve të përbashkëta, vizitave miqësore dhe familjare.  

Cila është etapa e radhës në punën e Konventës Kombëtare NCEU-MK, cilat aktivitete planifikoni të zbatoni?   

- Për momentin, NCEU-MK po realizon  ciklin e tij të katërt, i cili mbështetet nga Bashkimi Evropian dhe i referohet forcimit të kapaciteteve organizative për zbatimin e qasjes së klasterit. Nga ky cikël, tashmë janë mbajtur sesionet e para të grupeve të punës të formuara paraprakisht nga Kapitullit 23 (Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore) dhe Kapitullit 24 (Drejtësia, Liria dhe Siguria), dhe është krijuar grup i ri pune nën emrin "Anti-korrupsioni", që bashkon Kapitullin 5 (Furnizimet publike), Kapitullin 18 (Statistika) dhe Kapitullin 32 (Kontrolli financiar). Këto tre grupe pune duhet të krijojnë sinergji, që do të thotë krijimin e rekomandimeve për sundimin e së drejtës dhe luftën kundër korrupsionit përmes çështjeve që lidhen me efikasitetin e sistemit të drejtësisë, angazhimin për realizimin e të drejtave themelore, forcimin e institucioneve për zbatimin e drejtësisë, forcimin e mekanizmave për parandalimin e keqpërdorimit të burimeve publike dhe llogaridhënien financiare në shpenzimin e parave publike.   

Gjatë këtij viti, presim që të vazhdojnë aktivitetet në grupet e tjera të punës që kanë qenë në kuadër të NCEU-MK në gjashtë vitet e fundit. Po ashtu, presim që një numër më i madh i shoqatave qytetare të angazhohen në këtë platformë që synon demokratizimin e procesit të bisedimeve me bindjen se dialogu i strukturuar është platformë solide për unifikimin dhe afirmimin e iniciativave qytetare.   

Neda Dimova Prokiq   

Foto: Frosina Naskoviq