Shkup, 1 prill 2023 (MIA) - Maqedonia e Veriut humbi 15 vjet në anëtarësimin në NATO, jo për faj personal, por për shkak të fqinjit të saj jugor. Kjo është gjeopolitika e emrit dhe rreziku është të humbim kohë me edhe një fqinj tjetër, Bullgarinë. Shpresoj që në këtë vend të gjendet mjaft urtësi, pragmatizëm dhe largpamësi për të marrë vendime që përkojnë me interesin kombëtar. Nga njëra anë, është në interesin tuaj të konsolidoni atë model tipik maqedonas, qytetar të një shoqërie multietnike dhe t'i shtoni atij një dimension tjetër të përkatësisë, përkatësisë në BE, në identitetin evropian.

Këtë e thotë në intervistën për MIA-n Mishell Fushe, gjeograf dhe diplomat francez, i cili këtyre ditëve ka vizituar vendin me ftesë të Institutit francez me rastin e promovimit të librit të tij të ri. I pyetur për koment në lidhje me mbështetjen për anëtarësimin në BE, e cila ka rënë në mënyrë drastike në vend, veçanërisht pas propozimit francez dhe miratimit të kornizës së negociatave që kërkon lëshime të reja nga shteti, e këto janë ndryshimet kushtetuese, Fushe vlerëson se është çështje teknike.

"Në Kushtetutën tuaj tashmë ka garanci për rreth gjysmë duzine minoritetesh që gjenden këtu. Mungojnë dy-tre - malazezët, bullgarët, kroatët. Bullgarë janë 3500 persona. Këtu nuk po flas për pasaportat. Sinqerisht, nuk shoh ndonjë rrezik apo kërcënim në këtë. Mendimi im për amendamentet, për t'iu përgjigjur pyetjes suaj, megjithëse nuk do të doja të ndërhyja në punët tuaja të brendshme, është se bëhet fjalë për problem teknik. Mund të bëjmë prej tij problem të madh politik për arsye politike. Është problem teknik meqë në Kushtetutë ekziston tashmë ai status të pakicave. Pasi këto ndryshime të hyjnë në Kushtetutë, ju kaloni automatikisht në fazën e dytë të bisedimeve. Pra, kjo çështje duhet të zgjidhet sa më shpejt dhe unë e quaj këtë interes kombëtar. Unë nuk jam maqedonas, kjo është vetëm këshillë miqësore, nënvizon Fushe, i cili është profesor i gjeopolitikës së aplikuar.

Në raport me faktin se që nga viti 2013, kur Kroacia u bë anëtare, nuk ka pasur përparim në drejtim të zgjerimit, gjeopolitikani francez është decid se progresi nuk varet nga Brukseli, por rezulton nga stagnimi i reformave të vendeve kandidate.

Sa i përket metodologjisë së re, konsideron se është e favorshme për vendet kandidate, sepse progresi i tyre mund të matet etapë pas etape, por shprehet, edhe në BE po ashtu ka nevojë për reforma të brendshme, e ky ishte qëndrimi i Francës në vitin 2019.

"Këtu bën pjesë veçanërisht çështja e vendimmarrjes unanime për çështjet fiskale, rreth çështjeve nga fusha e politikës së jashtme dhe mbrojtjes. Për disa vende evropiane, kjo është prioritet. Nëse do të hiqnim të drejtën e vendimmarrjes unanime në raport me politikën e jashtme, nuk do të kishte veto bullgare. Pra, kemi nevojë të reformojmë sistemin e vendimmarrjes që aktualisht është në fuqi në BE. Kemi nevojë të shkojmë shumë më shpejt në zgjerimin, mirëpo në vendet kandidate duhet të ketë reforma të mirëfillta. Reforma thelbësore ka të bëjë me shtetin e së drejtës. Pavarësinë e gjyqësorit", shprehet Fushe.

Dr. Mishell Fushe është specialist në domenin e gjeopolitikës, e veçanërisht në termin “kufij”. Në rreth 60 publikime, ai i sqaron çështjet gjeopolitike globale, duke zbatuar metodë inovative që ndërthur nivele të ndryshme analitike dhe periudha kohore. Ai ishte ambasador i Francës në Letoni (2002-2006), Këshilltar i Ministrit të Punëve të Jashtme të Francës (1997-2002), Shef i Shtabit për Planifikimin e Politikave (1999-2002) dhe i Dërguar Special për Ballkanin dhe Kaukazin (1999). , dhe në 2007 vit dhe ambasador për çështjet evropiane.

Në vazhdim është intervista e plotë me dr. Mishell Fushe.

Pse Ju frymëzoi fenomeni i kufijve dhe pse vendosët pikërisht atij t'i kushtoni kaq shumë vëmendje?

- Fenomeni i kufijve është një temë veçanërisht e rëndësishme e hulumtimit gjeopolitik. Para së gjithash, për faktin se kufijtë janë arbitrarë, vendimet merren në një moment dhe vendoset një vijë në një hapësirë të caktuar. Më së shpeshti ndodh pas një lloj konflikti ose si rezultat i një marrëveshjeje të ndërsjellë ose si në rajonin tuaj, si rezultat i shpërbërjes së RSFJ-së dhe krijimit të shteteve të reja. Meqë gjatë viteve të 80-ta kam punuar si studiues në temën e kufijve, rashë në kontakt me ekipin e Presidentit Fransoa Miteran dhe kështu u përfshiva në njëfarë mënyre në aktivitete për tema në fushën e gjeopolitikës së aplikuar. Për mua kjo nuk është temë akademike, por konkrete. Këtë e kam parashikuar në vitet 1985-1986 dhe për këto arsye kam ardhur mjaft shpesh në Ballkan. Vizita ime e parë në Shkup ishte në vitin 1994 dhe e dyta në vitin 1999 si diplomat.

Në një nga librat tuaj ju thoni se botës i duhen kufij për të mbijetuar?

- Në gjeografinë politike ekzistojnë dy koncepte - koncepti i qarkullimit të lirë, lëvizja e lirë e popullsisë, njerëzve dhe mallrave, si pjesë e shkëmbimit tregtar, fenomeni i vendosjes në zonë të caktuar, ndërsa  koncepti i dytë i mbylljes, sipas të cilit potencohet: këtu është shtëpia ime, këtu është atdheu im, në shtëpinë time kam derë, të cilën e hap dhe e mbyll. Ngjashëm me këtë, kemi dyer në formë kufiri, postblloqe kufitare që mund të hapen ose mbyllen në varësi të cilësisë së marrëdhënieve. Ai koncept i kufijve lidhet me konceptin e ikonografisë, i cili formon imazhin që njerëzit i krijon vetes, statusin, narrativën, mitet, monumentet. Për shembull, në Shkup ka kuaj kudo, në Francë ka monumente të Napoleonit, Louis 14, është njësoj kudo në botë, ikonografia mbyllet rreth vetes, kjo është kudo, kjo është kombi, e qarkullimi/lëvizja, ajo është hapja. Kufiri është pjesë e mbylljes.

Në raport me Evropën ju thoni se kufijtë nuk janë çështje gjeografie, por gjeopolitike. A mund ta sqaroni këtë qëndrim në raport me kontekstin aktual gjeopolitik, luftën në Ukrainë dhe politikën e zgjerimit të BE-së dhe a mund të flasim për identitetin e BE-së, pra identitetin evropian?

- Duhet kohë për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje. Kontinenti evropian është i vetmi në botë ku ne kemi vazhduar të krijojmë kufij edhe pas viteve 1989, 1991. Këtu mund të përmendim “divorcën prej kadifeje”, nga “revolucioni kadife” i çekëve me sllovakët, apo anasjelltas, lufta në Ukrainë, e cila mes tjerash është luftë për kufijtë. Lufta në Ukrainë është shumë më serioze. Mund të flasim në mënyrë plotësuese për të. Këtu është edhe rasti tragjik që dihet mirë këtu në Shkup, për atë nëse kufijtë administrativë në ish-Jugosllavi duhet të bëhen kufij detyrues dhe ndërkombëtarë gjatë krijimit të shteteve të reja. Nëse kthehemi 30 vjet prapa dhe krahasojmë me tani, kemi 18 mijë kilometra kufij të rinj plotësues. Historia e Evropës është historia e krijimit të shteteve - kombeve, kombet emancipohen nga perandoritë. Kjo ndodh kur ato perandori nuk i mbrojnë më ose kur diskriminojnë shumë ose vetë perandoritë dobësohen, bëhen shumë të dobëta. Nëse marrim si shembull Ukrainën, mund të themi se kombi ukrainas po emancipon veten në një dhimbje të tmerrshme në raport me ish-perandorinë ruse. Megjithatë, në botën e sotme, një shtet më i vogël apo më i madh, apo edhe me madhësinë e Francës, nuk mund të mbijetojë i vetëm. Ky është interesi i Bashkimit Evropian, pra ndërtimi i Bashkimit Evropian si projekt gjeopolitik. Në atë kontekst do të flisja për atë konstruksion evropian si projekt gjeopolitik në të cilin shtetet nga njëra anë emancipohen, bëhen të pavarura, por menjëherë duan të bëhen pjesë e një tërësie më të madhe. Në atë rast, ju keni një lëvizje të dyfishtë, e kjo është historia dhe rrëfimi edhe i vendit tuaj Maqedonisë. Ju bëheni të pavarur, përvetësoni sovranitet dhe integritet territorial, por në të njëjtën kohë dëshironi, respektivisht bëheni pjesë e një tërësie më të madhe, NATO-s, e më tutje edhe BE-së.

Elementi i katërt në lidhje me këtë problematikë të kufijve është zgjerimi i BE-së, që është edhe zgjerimi i kufijve të saj. Kufijtë janë edhe një aspekt i konfliktit të Ukrainës, sfida e të cilit është të shohim se ku do të jenë kufijtë e Bashkimit të zgjeruar Evropian nesër, kufiri në raport me Rusinë.

Për sa i përket zgjerimit, BE-ja i ka vënë detyrë vetes që të vazhdojë këtë proces si një nga mjetet më të mira të politikës së jashtme, si projekt paqsësor. Por, Maqedonia e Veriut është rast i veçantë. A është BE-ja e gatshme për zgjerim të ri dhe cilat skenare janë të mundshme në lidhje me Ballkanin, respektivisht EJL, nëse merret parasysh kriza ekonomike, energjitike, periudha post-kovid dhe agresionin rus ndaj Ukrainës?

Maqedonia e Veriut është pjesë e asaj hapësire të paqes edhe atë pa dyshim, por për shkak të peshës së të kaluarës në këtë pjesë të Evropës, ka përçarje me disa fqinjë tuaj të caktuar. Nëse shikojmë në periudhë afatgjate, kalimi nga perandoria në komb ishte mjaft i ndërlikuar. Unë do të jap një shembull, nga i cili vetë do të mund mund të nxirrni konkluzione. Greqia u emancipua nga Perandoria Osmane në vitin 1830 me ndihmën e Francës, Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë dhe një princ gjerman u caktua për ta udhëhequr atë. Por në të ardhmen intelektualët grekë ëndërrojnë për njëfarë Greqie të madhe.

Kjo është ajo e ashtuquajtur ide megallomane, për Greqi të madhe, Kroaci të madhe, Serbi të madhe, Shqipëri të madhe, Maqedoni të madhe dhe Bullgari të madhe, një ide që vazhdon ende. Por, kuptohet që kjo nuk është e mundur, sepse është faktor i përçarjes, respektivisht konflikteve të ardhme. Kur bëhet fjalë për Maqedoninë e Veriut, ju humbët 15 vjet, pa fajin tuaj, në aderimin drejt NATO-s, për shkak të fqinjit tuaj të dashur në jug. Kjo është gjeopolitika e emrit dhe rreziku është të humbet kohë me edhe një fqinj tjetër, Bullgarinë. Shpresoj që në këtë vend të gjendet mjaft urtësi, pragmatizëm dhe largpamësi për të marrë vendime që përkojnë me interesin kombëtar. Nga njëra anë, është në interesin tuaj të konsolidoni atë model tipik maqedonas, qytetar të një shoqërie multietnike dhe t'i shtoni atij një dimension tjetër të përkatësisë, përkatësisë në BE, në identitetin evropian. Unë jam francez, babai im, për shembull, ka bërë luftë kundër gjermanëve, por njëkohësisht jam edhe qytetar europian, jam edhe francez edhe evropian dhe mendoj se nuk ka asnjë kontradiktë mes dy identiteteve.

Mbështetja për anëtarësimin në BE në Maqedoninë e Veriut ka rënë në mënyrë drastike, veçanërisht pas propozimit francez dhe miratimit të kornizës negociuese që kërkon lëshime të reja nga shteti, përkatësisht ndryshimet kushtetuese. Bëhet fjalë për kërkesat bullgare, të cilat duke i përfshirë në kornizën e bisedimeve, tani bëhen evropiane?

- Jam i njoftuar me tematikën. Para së gjithash, nuk bëhet fjalë për propozim francez. Është propozim i Francës si kryetare e Këshillit të BE-së në qershor të vitit 2022. Pra, nuk është njësoj, e përveç kësaj, ne e bëmë atë së bashku me mbështetjen e Gjermanisë. Nuk i di të gjitha detajet, por Presidenti Makro, mundësoi zhbllokim të procesit të aderimit nga fqinji juaj lindor. Por, në këmbim të këtij zhbllokimi të procesit, këtu është ajo pjesa e amendamenteve që do të përfshiheshin në Kushtetutë. Në Kushtetutën tuaj tashmë ka garanci për rreth gjysmë duzine minoritetesh që gjenden këtu. Mungojnë dy-tre - malazezët, bullgarët, kroatët. Bullgarë janë 3500 persona. Këtu nuk po flas për pasaportat. Sinqerisht, në këtë nuk shoh ndonjë rrezik apo kërcënim . Mendimi im për amendamentet, për t'iu përgjigjur pyetjes suaj, megjithëse nuk do të doja të ndërhyja në punët tuaja të brendshme, është se bëhet fjalë për problem teknik. Mund ta bëjmë prej  tij një problem të madh politik për arsye politike. Është problem teknik meqë në Kushtetuta tashmë ekziston ky status i pakicave. Pasi këto ndryshime të hyjnë në Kushtetutë, ju kaloni automatikisht në fazën e dytë të bisedimeve. Pra, kjo çështje duhet të zgjidhet sa më shpejt dhe unë e quaj këtë interes kombëtar. Unë nuk jam maqedonas, kjo është vetëm këshillë miqësore.

Nga ana tjetër, shtrohet pyetja nëse BE-ja është gati për zgjerim të ri, pasi i fundit ishte me Kroacinë në vitin 2013. Nuk ka përparim as në drejtim të zgjerimit, as në aspektin e progresit në vendet e tjera kandidate që negociojnë me BE-në?

- Progresi nuk varet nga ne, por rezulton nga stagnimi i reformave të vendeve kandidate.

Megjithatë, metodologjia e re ishte propozim ad hok i Francës?

- Metodologjia e re është e favorshme për vendet kandidate, sepse progresi i tyre mund të matet etapë pas etape. Pra, nuk pritet rezultati në fund të garës. Ne kemi nevojë për reforma të brendshme edhe në BE, ky ishte qëndrimi i Francës në vitin 2019. Këtu përfshihet, veçanërisht, çështja e vendimmarrjes unanime për çështjet fiskale, çështjet në fushën e politikës së jashtme dhe të mbrojtjes. Për shumë vende evropiane, kjo është prioritet. Nëse do të hiqnim të drejtën e vendimmarrjes unanime në raport me politikën e jashtme, nuk do të kishte veto bullgare. Pra, kemi nevojë të reformojmë sistemin e vendimmarrjes që aktualisht është në fuqi në BE. Kemi nevojë të shkojmë shumë më shpejt në zgjerimin, mirëpo në vendet kandidate duhet të ketë reforma të mirëfillta. Reforma thelbësore ka të bëjë me shtetin e së drejtës. Pavarësinë e gjyqësorit. Nuk do të emëroj askënd këtu.

Jemi dëshmitarë të revolucionit të katërt industrial i cili po ndryshon rrënjësisht mënyrën se si jetojmë, punojmë dhe në të cilën lidhemi me njëri-tjetrin. Deri në çfarë mase do të ndikojë ky revolucion teknologjik, respektivisht transformim digjital i shoqërive, në ridefinimin e termit të kufijve dhe a vërehen kufij të ri?

- Nuk e di nëse kam kompetenca të përgjigjem, por kam marrë pjesë në një seminar/konferencë të organizuar nga Universiteti FON lidhur me çështjet që kanë të bëjnë me digjitalizimin. Nënkryetarja juaj e Qeverisje për qeverisje të mirë tha se vendi juaj mund të bëhet hab sa i përket sigurisë kibernetike. Një tjetër bashkëbisedues tha se teknologjitë e reja informatike dhe interneti, kur menaxhohen/zotërohen mirë, mund të hapin mundësi plotësuese për vendet e vogla. Në sigurinë kibernetike, vendi më i avancuar në BE është shumë i vogël, e kjo është Estonia. Pra, revolucionet teknologjike në njëfarë mënyre e zvogëlojnë efektin e madhësisë së vendit. Në mënyrë që vendi juaj të jetë i suksesshëm, duhet të gjejë disa segmente në të cilat do të ishte i suksesshëm. Një sektor që është shumë i rëndësishëm për mua është arsimi.

Në Shkup promovuat veprën tuaj më të re “Atlasi i vendeve Frankofone” (2020), për të cilën në dhjetor 2021 morët Çmimin për Gjuhë dhe Letërsi Franceze të Akademisë Franceze. Sipas jush, gjeopolitikisht sa ndikuese është Frankofonia sot?

- Vendi juaj është pjesë e Organizatës Ndërkombëtare të Frankofonisë. Sot në mëngjes isha në Kumanovë dhe më thanë se ka interes për mësimin e gjuhës frënge. Sigurisht që gjeneratat e reja, para së gjithash, e flasin anglishten. Gjuha angloamerikane është gjuha e globalizimit dhe gjuha e teknologjive të reja, anglishtja flitet në internet. Mirëpo, nuk është vetëm interneti, por edhe përmbajtja e gjërave, mendimit, të menduarit, kulturës. Këtu mendoj se gjuha frënge mund të kontribuojë diçka. Duke ardhur këndej, në aeroplan lexova libra të Luan Starovës. Specialist i Apolinerit, shkrimtar në shqip dhe maqedonisht. Ai ishte ambasador i Maqedonisë në Francë. Në faqen 208, në veprën e tij “Librat e babait tim” ai shprehet: “Ai e kishte mësuar gjuhën frënge si çdo autodidakt ballkanik që respektonte veten”. Ligjërimin do ta hap me këtë.

Violeta Gerov

foto: Frosina Naskoviq