16 gusht 2023

Dojçe Vele

“Të jem i sinqertë, më duket sikur po jetoj në një makth”. Është e vështirë të kuptosh se çfarë kemi kaluar në dy vitet e fundit”, tha 29-vjeçarja Marjam Marof Arvin. Ajo jeton në Kabul dhe është themeluese e një organizate bamirësie për të ndihmuar gratë dhe fëmijët. Ajo foli për DV-në në telefon.

Pas tërheqjes së trupave ndërkombëtare nga Afganistani, talebanët arritën të pushtonin të gjithë vendin në vetëm pak javë. Pavarësisht premtimeve të bëra në fillim të sundimit të tyre, kur thanë se do të respektonin të drejtat e grave sipas ligjit të Sheriatit, talebanët në dy vitet e fundit kanë futur një sërë ndalimesh që kufizojnë në mënyrë drastike të drejtat e grave dhe vajzave. Ato janë larguar nga jeta publike, largohen nga institucionet arsimore dhe tregu i punës dhe liria e tyre e lëvizjes është e kufizuar rëndë.

Paralajmërimi i fundit para rënies së Kabulit

"Ajo që unë nuk e kuptoj është se nga erdhi kjo shpresë se talebanët kanë ndryshuar apo edhe janë përmirësuar," thotë aktivistja nga Kabuli, Arvin. Ajo shton: "Ne gjithmonë e dinim se me talebanët në pushtet, ne do të humbnim përsëri gjithçka që kishim arritur të arrinim. Njëzet ditë para se ata të merrnin pushtetin, ne, aktivistë dhe përfaqësues të shoqërisë civile në Kabul, organizuam një konferencë shtypi për të vënë në dukje edhe një herë situatën tonë për publikun botëror. Pastaj thamë: shikoni zonat nën kontrollin e talebanëve dhe shikoni se si ata nuk respektojnë dhe shkelin të drejtat e grave. Por askush nuk donte të na dëgjonte”.

Edhe para kthimit të tyre në pushtet në Kabul, talebanët gradualisht arritën të merrnin kontrollin e zonave të mëdha të Afganistanit rural. Aty ku kishin pushtet dhe autoritet, gratë duhej të qëndronin në shtëpi dhe të merrnin rolet tradicionale të vajzave, grave ose nënave, ashtu siç kishin pasur gjatë sundimit të tyre të mëparshëm nga viti 1996 deri në 2001. Në atë kohë, gratë në Afganistan nuk lejoheshin të studionin apo të punonin. Ata mund të dilnin nga shtëpia vetëm të shoqëruar nga anëtarët meshkuj të familjes. Nëse gruaja lëvizte e pashoqëruar, ata e kërcënonin se do ta fshikullonin.

Talebanët në vitin 2021 ishin më të kujdesshëm sesa gjatë sundimit të tyre të parë në vitet 1990. Por ata pothuajse nuk dalloheshin nga talebanët e viteve 1990, tha për Dojçe Velen ish-zëvendësministri për paqe në Afganistan, Dr. Alem Alem. Ministria e Paqes ishte përgjegjëse për negociatat e paqes në Afganistan dhe u shpërbë pasi talеbanët morën pushtetin.

Talebanët, thotë ai, janë bërë vetëm më me përvojë dhe më të kujdesshëm. “Që kur janë rikthyer në pushtet, ata kanë lëshuar 51 ndalime për gratë, që është më shumë se një ndalim në muaj”, shpjegon Alema. “Ata nuk shpallën gjithçka menjëherë, sepse nuk donin të trembnin komunitetin ndërkombëtar. Në vetë Afganistanin, në fillim të sundimit të tyre, ata duhej të vepronin me kujdes, që popullsia të mos kthehej kundër tyre. Fuqia e tyre në atë kohë nuk ishte ende e konsoliduar”.

Qeveria amerikane "i futi talebanët në lojë"

Në vitin 2018, Shtetet e Bashkuara filluan negociatat e drejtpërdrejta me talebanët. Nëse qeveria afgane dhe ekspertët vendas do të ishin përfshirë, gjithçka do të kishte dalë ndryshe, beson 59-vjeçari Alema, i cili aktualisht jeton në Gjermani. Shtetet e Bashkuara dhe partnerët e tyre donin të hapnin rrugën për tërheqjen nga konflikti në Afganistan përmes negociatave me talebanët të mbajtura në Doha. Rastësisht, edhe pasi koalicioni ndërkombëtar arriti të përmbyste regjimin taleban në vitin 2001, ata vazhduan t'i ofronin rezistencë të ashpër të armatosur qeverisë afgane dhe njësive të huaja. Në këtë konflikt të vazhdueshëm kanë humbur jetën shumë ushtarë dhe civilë.

Negociatat me talebanët çuan në një marrëveshje më 29 shkurt 2020, e cila caktoi një afat kohor për tërheqjen e trupave amerikane, si dhe të kontigjenteve të tjera të NATO-s. “Marrëveshja e shkurtit 2020, ndër të tjera, parashikon negociatat e paqes në Afganistan, ku talebanët duhet të negociojnë drejtpërdrejt me qeverinë afgane”, shpjegon ish-politikani afgan. “Ne u përgatitëm për të. Në Ministrinë e Paqes, kam krijuar disa grupe pune dhe kam zhvilluar udhëzime me përfaqësues të OJQ-ve nga secila prej 34 provincave të vendit. Por talebanët nuk kanë treguar ndonjë interes për të negociuar me ne. Ata e dinin që SHBA-të do të largoheshin nga vendi dhe nuk ishin të gatshëm të bënin lëshime. Shtetet e Bashkuara i futën në lojë, nën moton: “Talеbanët kanë ndryshuar”, thekson Alema.

Marrëveshja që demoralizoi shtetin

Negociatat e drejtpërdrejta me SHBA-në siguruan njohje për talebanët. Ata nënshkruan një marrëveshje me Shtetet e Bashkuara në Doha që supozohej të sillte paqen në Afganistan. Marrëveshja dobësoi moralin e ushtrisë afgane dhe reduktoi ndjeshëm rezistencën e saj ndaj përparimeve të mëvonshme të talebanëve. “Ajo që ndodhi në Afganistan në gusht 2021 nuk ishte një triumf ushtarak i talebanëve, por rezultat i një vendimi politik”, tha Kushal Asefi, një gazetare dhe ish-drejtoreshë ekzekutive e stacionit radioteleviziv “Ariana”. Pastaj Asefi raportonte çdo ditë për ngjarjet që i paraprinë njëra-tjetrës. "Askush nuk kishte njohuri për sfondin e negociatave me talebanët." Dukej sikur vendet perëndimore kishin tërhequr mbështetjen e tyre për qeverinë zyrtare në atë kohë”.

Pasi talеbanët morën pushtetin, Asefi duhej të largohej nga vendi. Si gazetar kritik, ai nuk e shihte më të ardhmen e tij në Afganistan. “Ngjarjet e dy viteve të fundit përforcojnë besimin se vendi u është dorëzuar talebanëve. Duket se nuk ka më rëndësi se çfarë kaosi shkaktojnë. Në rastin më të mirë, publikohen pak deklarata kritike që dënojnë politikat e talebanëve. Shoqëria afgane është e demoralizuar dhe e rraskapitur. Ekonomia është e shkatërruar dhe më shumë se 20 milionë njerëz jetojnë nën kufirin e varfërisë. Njerëzit ende luftojnë për mbijetesë."

"Po, shumë po mendojnë vetëm se si të largohen nga vendi," konfirmon Arvin, aktiviste për të drejtat e grave nga Kabuli. “Jam e zhgënjyer që komuniteti botëror dhe shoqëria afgane kapitulluan kaq shpejt. Është më keq nga sa kisha frikë. Por shoqëria civile afgane ka një bërthamë të fortë që nuk do të dorëzohet. Kjo bërthamë nuk duhet nënvlerësuar. Unë kam besim të forte tek ne”, thotë Marof Arvin.

foto: EPA