Shkup, 18 prill 2023 (MIA) - Me ndryshimet e propozuara në tetë ligjet për ndërtimin më të shpejtë të korridoreve 8 dhe 10 d, jo vetëm që përshpejtohen procedurat, siç thuhet në arsyetimet shumë të shkurtra, por ndryshohet edhe natyra e tyre, e si rrjedhojë edhe mënyra e mbrojtjes së të drejtave dhe vlerave, por çdo miratim i ligjeve të veçanta në vetvete është rrezik nga korrupsioni, porositi kreu i Qendrës për Qeverisje të Mirë në Institutin për Demokraci "Societas Civilis" (IDSCS), Misha Popoviq para fillimit të diskutimit në temën "Rreziqet e shtuara nga ndryshimet e shpejta të ligjeve për ndërtimin e korridoreve 8 dhe 10 d” që u mbajt sot në organizim të Institutit.

Ai rekomandoi që të ndiqet procedura e plotë, respektivisht të tërhiqen të gjitha ndryshimet dhe të kalohet në procedurë reale dhe në të njëjtën kohë, Qeveria të bëjë analiza se pse nevojiten përjashtimet, të cilat duhet të bëhen vetëm në rastet kur është e justifikuar. Në veçanti, shtoi ai, duhet të sqarojnë pse nevojitet një javë pune me më shumë se 40 orë.

Në këtë aktivitet, ekspertët diskutuan mbi rreziqet e mundshme që sjellin ndryshimet e propozuara në tetë ligjet dhe çfarë implikimesh do të kenë ato në fushat që mbulojnë.

Siç theksoi Popoviq, disa parti vunë në dukje rreziqet e mundshme të korrupsionit dhe kërkuan tërheqjen e ndryshimeve të propozuara, sepse duhet të ketë më shumë debat, por edhe më shumë analiza që do të tregojnë të gjitha përfitimet dhe të gjitha dëmet që mund të rezultojnë nga ndryshimi i ligjeve si Ligji për Marrëdhëniet e Punës, Ligji për Shpronësimin, ...

- Nuk ka debat dhe analizë për ndryshimet në tetë ligjet që mbrojnë njëkohësisht të drejtat e njeriut, si dhe vlerat që janë të rëndësishme për jetën e qytetarëve, si mjedisi dhe trashëgimia kulturore. Çdo miratim i ligjeve të veçanta në vetvete është rrezik nga korrupsioni, sepse në mënyrë të veçantë - me përjashtim - rregullohen gjërat që tashmë janë të rregulluara me ligje të përgjithshme. Me ligjin e posaçëm është anashkaluar Ligji për furnizim publik dhe tani me përjashtime në tetë ligjet ekzistuese ekziston rreziku i korrupsionit dhe tregon për probleme të mundshme në të ardhmen", tha Popoviqi.

Ai theksoi se praktika botërore tregon se duhet të shmangen ligjet e veçanta, të shmangen përjashtimet dhe se gjërat duhet të zhvillohen sipas normave të përgjithshme ligjore, të cilat janë në vend dhe që parashikojnë mekanizma të ndryshëm mbrojtës nga korrupsioni dhe abuzimet e tjera të mundshme.

"Për fat të keq, procesi vazhdon në vendin tonë dhe mendoj se do të ketë pasoja serioze në të ardhmen kur të vlerësohet mënyra e menaxhimit në vend. Komisioni Evropian (KE) tashmë ka reaguar për vetë Ligjin e

ndërtimit, respektivisht për përjashtimin e tillë nga Ligji i furnizimit publik dhe besoj se këto përjashtime, të cilat janë bërë pa analizën e nevojshme të ndikimit të rregullativës që është anashkaluar sepse propozimet e ardhura nga deputetët do të gjejnë vendin e tyre në raportin e ardhshëm të KE-së, por edhe në raporte të tjera që vlerësojnë mënyrën e menaxhimit dhe qeverisjes në vend. Kur bëhen ndryshime në ligj dhe veçanërisht ndryshime që ndryshojnë thelbin e dispozitave kryesore dhe bëjnë përjashtime, duhet të pasohet nga një nevojë e domosdoshme, e cila është analizuar dhe vendimi për të bërë një propozim të tillë është marrë në bazë të analiza e të dhënave dhe jo në bazë të mendimit dhe dëshirës së investitorit privat, tha Popoviqi.

Goce Kocevski nga Shoqata e Juristëve të Rinj të Maqedonisë theksoi se ndryshimet e propozuara në Ligjin për marrëdhëniet e punës janë problematike nga pikëpamja e sundimit të ligjit, ato bien ndesh me vendimin tashmë të miratuar të Gjykatës Kushtetuese, i cili është përfundimtar dhe efekti juridik i të cilit është kundër të gjithëve dhe lëkundë gjithë sundimin e së drejtës në vend. Ato, siç tha ai, janë në kundërshtim me Kushtetutën, në kundërshtim me Vendimin e Gjykatës Kushtetuese dhe në kundërshtim me Kartën Sociale Evropiane, e cila përcakton qartë kohëzgjatjen e javës së punës.

Për të problematik është propozuesi i ndryshimeve të ligjit, ndonëse, siç tha ai, është e padiskutueshme që deputetët kanë të drejtë të propozojnë miratimin e zgjidhjeve ligjore. Ai beson se propozuesit janë kundër asaj që ka vendosur më parë Gjykata Kushtetuese.

"Sa herë që bëhet fjalë për ligjet dhe rregulloret në fushën e marrëdhënieve të punës, propozimit për zbatimin e tyre duhet t'i paraprijë një dialog i detyrueshëm trepalësh, respektivisht të zbatohen ekskluzivisht në procedurë transparente në të cilën do të përfshihen shteti, sindikatat dhe odat ekonomike. Të gjitha ndryshimet që nuk diskutohen dhe analizohen si duhet, pashmangshmërisht do të sjellin deri te një zgjidhje e papërshtatshme dhe jocilësore ligjore", tha Kocevski dhe shtoi se kjo vlen për të tetë ligjet që aktualisht janë në procedurë parlamentare.

Problemi i dytë, sipas tij, është se miratohen në procedurë të shkurtuar, për të cilën organizatat civile dhe ekspertët prej kohësh kanë treguar se po keqpërdoret.

"Procedura e shkurtuar e bën të pamundur identifikimin dhe diskutimin adekuat të të gjitha aspekteve të zbatimit të ligjit në të cilin propozohen tre ndryshime kyçe. E para i referohet mënyrës dhe vendit të pagesës së pagës, për të cilën bëhet me dije se do të miratohet një akt nënligjor nga Ministria e Financave. Shtrohet pyetja për nevojën e miratimit të aktit të veçantë nënligjor. Ndryshimi i dytë dhe kyç është heqja e kohëzgjatjes maksimale të punës jashtë orarit që përcaktohet me ligj dhe theksimi se puna jashtë orarit

mund të zgjasë më shumë se tetë orë në javë, më shumë se tetë orë mesatarisht në javë për një periudhë tre mujore dhe më shumë se 190 orë në vit. Ndryshimi i tretë ka të bëjë me punën të dielën", tha Kocevski.

Ai shtoi se duhet të dihet se për cilët persona dhe në çfarë kushtesh pritet të zbatohen përjashtimet dhe në ndryshimet ligjore që janë propozuar, theksoi ai, mund të supozohet se bëhet fjalë për Behtel dhe Enka, por nga pikëpamja juridike i referohet të gjitha gjërave që janë me interes strategjik dhe kombëtar, dhe kjo është pikërisht ajo që nuk është e përcaktuar - cilat janë gjërat me interes strategjik dhe kombëtar për shtetin.

“Është thelbësore që me propozim amendamentet të anashkalohet vendimi i Gjykatës Kushtetuese, me të cilin u pezullua vendimi se punëtorët që do të punojnë në këtë projekt do të mund të punojnë mesatarisht 60 orë pune në javë nëse japin pëlqimin me shkrim”, thekson Kocevski.

Tona Kareva nga Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut theksoi se ndryshimet e ligjeve paraqesin minim të sundimit të ligjit dhe shkaktojnë pasiguri juridike. Për të, ndryshimet janë të paplota, të përcaktuara keq dhe nuk dihet se për çfarë i referohen, si dhe cilat projekte aktuale dhe të ardhshme mund të shpallen si projekte me rëndësi strategjike dhe kombëtare.

Kjo, siç tha, hap vend për dyshime, për arbitraritet për shkak të mosrespektimit të plotë të parimeve të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë dhe lirive dhe të drejtave të qytetarit. Konsideron se për ndryshime të tilla është thelbësore të lihet kohë e mjaftueshme për analizë dhe të përfshihen të gjithë palët e interesuara dhe ekspertët në mënyrë që të analizohet se cilat përjashtime nevojiten në çfarë kohe dhe për cilat ligje dhe nëse përjashtimet e parashikuara në ndryshimet e tetë ligjeve janë vërtet të domosdoshëm në këtë moment.

"Ndryshimet ligjore që janë parashikuar janë në kundërshtim me Kushtetutën dhe vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Secili është i detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet, duke përfshirë edhe deputetët propozues të këtyre ndryshimeve ligjore, të cilat për shkak të procedurës së shkurtuar anashkalojnë mundësinë e analizimit të ndryshimeve nëse janë të qëndrueshme dhe të nevojshme. Shumë ligje të rëndësishme janë duke u ndryshuar që parashikojnë rregulla dhe procedura strikte", tha Kareva.

Ajo shtoi se nuk është e qartë se çfarë do të thotë në të vërtetë rëndësia strategjike dhe kombëtare, e në disa nga ndryshimet, theksoi, përmendet vetëm rëndësia strategjike.

"Nuk është e qartë se çfarë do të mund të nënkuptojë rëndësinë strategjike dhe kombëtare në të ardhmen dhe për momentin. Nuk është e qartë edhe se bëhet fjalë vetëm për projektin për ndërtimin e korridoreve 8 dhe 10d dhe Behtel dhe Enka. Ligji për pyjet dhe Ligji për bujqësi, nëse analizohen, kërkohet që të përshpejtohen procedurat që mund të zgjasin shumë dhe që propozuesit e ndryshimeve kanë konstatuar se procedura është joefektive dhe e parakohshme, tha Kareva.

Po të kemi parasysh rëndësinë e pyjeve dhe tokës bujqësore, thekson ai, duhet të ketë një trajtim të veçantë për to dhe është normale që procedurat e konvertimit të zgjasin shumë. Duke vepruar kështu, është thelbësore të respektohen dispozitat në ligjet themelore.

"Pronësia mbrohet juridikisht, e me ndryshimet kërkohet të lehtësohet procesi i shpronësimit dhe të lejohet që projektet me interes strategjik për shtetin të mund të shpronësojnë tokën përpara se vendimi të bëhet përfundimtar dhe i plotfuqishëm. Kjo mbjell pasiguri juridike për të gjithë personat që kanë nevojë për shpronësimin e tokës së tyre, e cila mund të konfiskohet menjëherë, e ata më pas kërkojnë mbrojtje juridike para gjykatës. Kjo është në kundërshtim edhe me Kushtetutën edhe me sundimin e ligjit", theksoi Kareva.

Ordançe Petrov nga Shoqëria Arkeologjike e Maqedonisë (MAD) porositi se me ndryshimet në Ligjin për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore janë prekur zbulimet e rastësishme arkeologjike, e me ndryshimet e ligjit për ndërtim dhe planifikim urbanistik janë prekur të mirat e regjistruara kulturore me atë që bëhet anashkalim i institucionet kompetente dhe shkelje të parimit të vendosur të mbrojtjes.

"Javën e kaluar janë tërhequr nga procedura parlamentare ndryshimet në Ligjin për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, por kjo nuk i ndalon angazhimet e MZSH-së në lidhje me ndryshimet në ligje të tjera, para së gjithash në lidhje me Ligjin për Ndërtim dhe Ligji për Urbanistikën, të cilat prekin edhe trashëgiminë kulturore, gjegjësisht mbrojtjen e saj. Për momentin jemi duke i analizuar këto dy ligje për të parë se çfarë probleme mund të lindin gjatë implementimit të mëtejmë", tha Petrovi.

Derisa të marrim kontratën, shtoi ai, nuk mund të dimë saktësisht se çfarë kurthe ka brenda.

"Megjithatë, me ndryshimet në Ligjin për ndërtim dhe në Ligjin për planifikim urbanistik, të cilat parashikojnë ndërtim vetëm me projekt urbanistik dhe pa leje ndërtimi, mund të anashkalohen institucionet kompetente për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, të cilat nuk do të ketë qasje në zbatimin e shërbimeve mbrojtëse-konservuese gjatë ndërtimit të këtij projekti infrastrukturor", bëri të ditur Petrovi.

Aleksandar Kërzhallovski nga QMBN pyeti se si është arritur shuma prej 12,5 milionë euro për ndërtimin e një kilometër autostradë në korridoret 8 dhe 10 d kur në Bullgari një kilometër autostradë kushton 2,5 milionë euro.

“Mund të kuptoj se autostrada nga Gostivari në Bukojçan kushton 12,5 milionë euro për kilometër, por jo edhe ajo për Tetovë-Gostivar dhe Prilep-Manastir që do të jenë të sheshta si tavë”, tha Kërzhallovski.

Në përgjigjen, udhëheqësi i Qendrës për qeverisje të mirë në IDSCS, Popoviqi i tha atij se kjo ishte për shkak të dështimit të plotë të të gjithë mekanizmave mbrojtës gjatë vendimeve të miratuara politike.

"Vendimet e miratuara në këtë mënyrë janë një mënyrë e drejtpërdrejtë për të legjitimuar atë që është bërë si pengesë në Ligjin për furnizime publike, i cili siguron sadopak transparencë. Pyetja është edhe pse është zgjedhur ai ofertues dhe pse nuk ka të paktën një ofertë tjetër për projektin për realizimin e të cilit pritet të paguhen shuma të mëdha. Me vendimin politik të profilit të lartë, edhe paratë evropiane janë hequr pa arsyetim. Megjithatë, për momentin, në kuptimin antikorrupsion, gjithçka është e ligjshme. Nëse ka dyshime për korrupsion, për shkak të vendimeve të nivelit të lartë politik gjatë zbatimit të projektit, nëpunësit e zyrës në një ministri nuk do të jenë më përgjegjës, por do të jenë përgjegjës zëvendëskryeministrat dhe ministra konkret", tha Popoviqi.

Foto: MIA